Việc con người giúp đỡ nhau, kể cả khi không có quan hệ huyết thống, vốn không phải điều gì lạ lẫm. Tuy nhiên, việc chứng minh rằng kiểu hợp tác này cũng xảy ra trong thế giới động vật lại khó khăn hơn rất nhiều.
Giờ đây, một nghiên cứu mới về loài chim sáo đá châu Phi đã mang đến bằng chứng mạnh mẽ rằng điều đó là có thật. Dưới sự chủ trì của Alexis Earl, cựu nghiên cứu sinh tiến sĩ trong phòng thí nghiệm của Giáo sư Dustin Rubenstein, nhóm nghiên cứu đã dành hơn 20 năm quan sát loài chim này. Kết quả cho thấy chim sáo đá thực hiện hành vi “có đi có lại” — giúp đỡ lẫn nhau với kỳ vọng rằng sự giúp đỡ sẽ được đáp lại trong tương lai.
“Các xã hội của loài chim sáo đá không chỉ là những gia đình đơn giản, mà phức tạp hơn nhiều, gồm cả các cá thể có quan hệ huyết thống lẫn không, sống cùng nhau — giống như cách con người sinh sống,” Rubenstein cho biết.
Giúp đỡ vượt khỏi ranh giới huyết thống
Việc động vật giúp đỡ các cá thể cùng huyết thống nhằm nâng cao khả năng truyền gen vốn đã được khoa học biết đến từ lâu. Chim sáo đá cũng ưu tiên giúp đỡ họ hàng của mình, nhưng nhiều con chim vẫn sẵn sàng giúp đỡ cả những cá thể không cùng huyết thống. Earl và các cộng sự phát hiện rằng những hành vi giúp đỡ này xảy ra thông qua việc hình thành các mối quan hệ hợp tác mang tính qua lại, kéo dài trong nhiều năm.
Chứng minh hành vi qua lại này ở động vật không có quan hệ huyết thống là rất khó, vì đòi hỏi khối lượng dữ liệu lớn được thu thập trong một khoảng thời gian dài. Bài báo mới công bố trên tạp chí Nature tuần này dựa trên 20 năm nghiên cứu của Rubenstein và cộng sự về loài chim sáo đá sống ở vùng thảo nguyên khắc nghiệt của Đông Phi.
Từ năm 2002 đến 2021, nhóm nghiên cứu đã theo dõi hàng ngàn tương tác giữa hàng trăm con chim và thu thập ADN để xác định mối quan hệ huyết thống. Bằng cách kết hợp dữ liệu hành vi và di truyền trong suốt 40 mùa sinh sản, nhóm đã đặt ra những câu hỏi như: Liệu chim sáo đá có ưu tiên giúp đỡ nhóm cùng huyết thống? Liệu chúng có giúp cả những cá thể không cùng huyết thống dù các cá thể cùng huyết thống vẫn có mặt? Và liệu chúng có duy trì mối quan hệ qua lại với những cá thể cụ thể theo thời gian?
Tình bạn trong thế giới động vật
Kết quả cuối cùng cho thấy: các cá thể hỗ trợ nhau theo hướng ưu tiên cá thể cùng huyết thống, nhưng cũng thường xuyên và nhất quán giúp đỡ những cá thể không cùng huyết thống cụ thể, ngay cả khi vẫn có cá thể cùng huyết thống sẵn sàng giúp đỡ. “Nhiều con chim trong số này đang hình thành những tình bạn theo thời gian,” Rubenstein nói. “Bước tiếp theo của chúng tôi là tìm hiểu cách những mối quan hệ này được hình thành, kéo dài bao lâu, và vì sao có mối quan hệ bền vững, trong khi những mối khác lại tan vỡ.”
Dữ liệu này bổ sung cho nhiều thập kỷ nghiên cứu của Rubenstein cùng đồng nghiệp và sinh viên về cách thức và lý do động vật thiết lập quan hệ xã hội. Họ không chỉ nghiên cứu các loài chim mà còn khảo sát nhiều loài khác trên toàn cầu, bao gồm tôm búng càng ở vùng Caribbean, ong bắp cày ở châu Phi, bọ cánh cứng ở châu Á, chuột và thằn lằn ở Úc.
“Tôi tin rằng kiểu hành vi giúp đỡ mang tính qua lại này có thể đang diễn ra ở nhiều xã hội động vật khác nhau, chỉ là chúng ta chưa theo dõi đủ lâu để phát hiện ra nó,” Rubenstein chia sẻ.
Các nhà nghiên cứu đã xác nhận rằng chim sáo đá châu Phi hình thành mối quan hệ hợp tác lâu dài, ngay cả với những cá thể không có quan hệ huyết thống — một đặc điểm trước đây được cho là chỉ có ở loài người. Ảnh: Dustin Rubenstein
