Một số món đồ nhà bếp đã trở thành vật dụng quen thuộc nhờ giá thành rẻ, độ bền cao và dễ vệ sinh. Tuy nhiên, nghiên cứu gần đây cho thấy một số vật dụng phổ biến – như dụng cụ nhựa đen, thớt nhựa và chảo chống dính – có thể tiềm ẩn nguy cơ phát tán các chất độc hại vào thực phẩm. Rõ ràng, đây không phải là “gia vị” mà chúng ta mong muốn khi đang chuẩn bị một bữa ăn lành mạnh và bổ dưỡng.
Vậy những rủi ro từ các vật dụng nhà bếp này là gì, và đâu là lựa chọn thay thế an toàn hơn?
Vấn đề với dụng cụ nhựa
Nhiều người trong chúng ta có một bộ muỗng nĩa và muôi bằng nhựa đen nằm trong ngăn kéo bếp. Nghiên cứu mới cho thấy chúng có thể rò rỉ các chất chống cháy độc hại như decaBDE vào thức ăn.
DecaBDE ban đầu được sử dụng trong ngành điện tử để giảm nguy cơ cháy nổ, và hiện được tìm thấy trong dụng cụ nhà bếp bằng nhựa đen làm từ rác thải điện tử tái chế.
Một nghiên cứu khác gần đây phát hiện rằng 85% các vật dụng nhựa đen trong gia đình được thử nghiệm – bao gồm khay đồ ăn nhanh, đồ chơi trẻ em và dụng cụ nhà bếp – đều chứa các chất chống cháy độc hại, trong đó dụng cụ nhà bếp là nhóm có nồng độ cao nhất.
DecaBDE đặc biệt nguy hiểm và đã được xem là có liên quan tới nguy cơ ung thư, rối loạn nội tiết và tuyến giáp, các vấn đề phát triển ở trẻ nhỏ, rối loạn hành vi thần kinh, và độc tính với hệ sinh sản và miễn dịch.
Vì những lo ngại này, chất decaBDE đã bị cấm ở Anh từ năm 2018 theo Công ước Stockholm của Liên Hợp Quốc về các chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy, và bởi Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ (EPA) vào năm 2021.
Các nhà khoa học trong các nghiên cứu gần đây ước tính rằng con người có thể tiếp xúc trung bình 34,7 phần triệu decaBDE mỗi ngày thông qua việc sử dụng dụng cụ nhà bếp bằng nhựa đen tái chế – một phát hiện đáng lo ngại, vì hiện không có mức độ tiếp xúc nào được coi là an toàn.
Lý do là vì chất này có thể tích tụ trong cơ thể theo thời gian, thông qua quá trình gọi là tích lũy sinh học (bioaccumulation), nghĩa là ngay cả liều lượng nhỏ cũng có thể dần đạt đến mức độc hại.
Khi nhận thức về nhựa dùng hàng ngày ngày càng tăng, và nhiều nghiên cứu cho thấy một số chất liệu từng được cho là an toàn thực ra không hề như vậy, thì bạn nên làm gì? Thay vì sử dụng dụng cụ nhựa đen, bạn có thể chuyển sang các loại làm từ thép không gỉ hoặc silicon đạt chuẩn thực phẩm. Thép không gỉ dễ vệ sinh và chịu được nhiệt cao mà không phát thải hóa chất.
Thớt và vi nhựa
So với những vật dụng “đáng sợ” hơn như dao sắc, kéo hay dụng cụ bào, thớt nhựa có vẻ vô hại – nhưng chúng vẫn có thể ẩn chứa mối đe dọa đối với sức khỏe.
Khi thái, cắt trên thớt nhựa, những hạt nhựa cực nhỏ có kích thước dưới 5mm – gọi là vi nhựa – có thể bong ra từ bề mặt thớt. Những hạt này có thể lẫn vào thức ăn và vô tình bị chúng ta đưa vào cơ thể.
Trong một nghiên cứu gần đây, các nhà khoa học tại Đại học North Dakota (Mỹ) đã khảo sát mức độ ô nhiễm vi nhựa phát sinh khi cắt rau củ trên thớt làm từ polypropylene và polyethylene. Họ ước tính chỉ một vết cắt duy nhất cũng có thể tạo ra tới 1.114 hạt vi nhựa – tương đương khoảng 15mg.
Trong vòng một năm, điều này có nghĩa là mỗi người trung bình tiêu thụ khoảng 50g (0,5 ounce) vi nhựa – và ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy vi nhựa cũng gây ra những rủi ro nghiêm trọng đối với sức khỏe con người.
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng vi nhựa có thể xâm nhập vào động mạch, làm tăng đáng kể nguy cơ đau tim và đột quỵ. Chúng cũng có thể gây tổn thương DNA, stress oxy hóa và viêm nhiễm tăng cao – những yếu tố làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh như ung thư và rối loạn tự miễn.
Nhiều loại vi nhựa còn chứa các hóa chất gây rối loạn nội tiết, có thể dẫn đến rối loạn hormone, các vấn đề sức khỏe sinh sản, rối loạn chuyển hóa, hen suyễn và rối loạn phát triển thần kinh. Nguy hiểm hơn nữa, vi nhựa có độ bền cao và có thể tích tụ trong cơ thể theo thời gian, làm dấy lên lo ngại về tác động tích lũy lâu dài – điều mà khoa học hiện vẫn chưa hiểu rõ hoàn toàn.
Để giảm thiểu rủi ro sức khỏe, bạn có thể thay thế thớt nhựa bằng thớt làm từ tre hoặc gỗ. Những vật liệu này có khả năng kháng khuẩn tự nhiên, bền hơn và thân thiện với môi trường hơn.
Sự thật về chảo chống dính
Chảo chống dính được các đầu bếp tại gia yêu thích vì bề mặt trơn láng giúp dễ dàng chiên trứng, rán bánh mà không bị dính và vệ sinh cũng nhanh chóng.
Tuy nhiên, các hóa chất được sử dụng để tạo lớp chống dính – gọi chung là PFAS – đã làm dấy lên những lo ngại về sức khỏe. Đây là nhóm hóa chất “vĩnh cửu” (forever chemicals) vì cực kỳ khó phân hủy và có liên quan đến nhiều vấn đề như tổn thương gan, bệnh tuyến giáp, béo phì, vô sinh và ung thư.
Hiện nay, hầu hết chảo chống dính đều được phủ PTFE– một loại PFAS được biết đến rộng rãi dưới tên thương mại Teflon. Mặc dù hiện tại chảo Teflon được cho là an toàn, nhưng vẫn tồn tại nhiều nghi ngờ về ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe, đặc biệt khi sử dụng ở nhiệt độ cao hoặc khi chảo bị trầy xước.
Ban đầu, mối lo ngại tập trung vào axit perfluorooctanoic (PFOA) – một hóa chất từng được sử dụng phổ biến trong quá trình sản xuất Teflon. Phơi nhiễm PFOA có liên quan tới nhiều vấn đề sức khỏe như tổn thương gan thận, bệnh tuyến giáp, cholesterol cao và một số loại ung thư.
Tin tốt là Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ (EPA) đã yêu cầu các công ty lớn ngừng sử dụng PFOA từ năm 2015, và hóa chất này hiện đã bị loại bỏ khỏi các sản phẩm chống dính mới – vì vậy, bạn nên cẩn trọng với những chiếc chảo cũ.
Một trong những lo ngại hiện nay về chảo Teflon là khả năng phát tán khói và hạt độc hại khi bị đun quá nhiệt. Ở nhiệt độ trên 260°C (500°F), PTFE bắt đầu phân hủy và phát sinh khói chứa PFOA cùng các hóa chất độc hại khác.
Nghiên cứu cho thấy hít phải khói này có thể gây ra tình trạng được gọi là “cúm Teflon”. Mặc dù triệu chứng thường chỉ tạm thời, nhưng tình trạng này có thể nguy hiểm hơn với những người có vấn đề về phổi.
Một mối nguy khác là khi chảo bị trầy xước hoặc hư hỏng, các mảnh vụn PTFE có thể lẫn vào thực phẩm. Một nghiên cứu cho thấy chỉ một vết xước nhỏ trên lớp phủ Teflon cũng có thể giải phóng hơn 9.000 hạt vi mô và vi hạt nano – có nguy cơ làm ô nhiễm thức ăn bằng các hóa chất có hại.
Mặc dù Teflon hiện nay không còn chứa PFOA – hóa chất bị coi là đặc biệt nguy hiểm – nhưng độ an toàn của các hợp chất PFAS mới vẫn còn đang gây tranh cãi và hiện chưa có nhiều nghiên cứu dài hạn về chúng.
Công ty Chemours – nhà sản xuất Teflon – cho biết: “Với hơn 50 năm sử dụng thực tế và qua thử nghiệm trong phòng thí nghiệm cùng nhiều nghiên cứu đã được kiểm duyệt, lớp phủ chống dính Teflon được xác nhận là an toàn cho cả người tiêu dùng và sử dụng thương mại ở nhiệt độ nấu ăn thông thường.
“Chảo chống dính phủ Teflon chịu được nhiệt. Bạn có thể làm nóng chảo lên đến 260°C (500°F) mà không làm hỏng bề mặt phủ. Nhiệt độ này cũng cao hơn nhiều so với mức cần thiết để luộc, chiên và nướng.
“Các hạt từ lớp phủ chống dính Teflon không gây hại, ngay cả khi bị nuốt phải,” Chemours cho biết.
Dụng cụ nhựa đen, thớt nhựa và chảo chống dính có thể tiềm ẩn nguy cơ phát tán các chất độc hại vào thực phẩm. Ảnh: Getty
