Hai năm rưỡi kể từ khi ChatGPT làm chấn động thế giới, nhà khoa học kiêm tác giả Gary Marcus vẫn là một trong những người hoài nghi lớn nhất đối với trí tuệ nhân tạo tạo sinh, đóng vai trò như một tiếng nói phản biện giữa làn sóng tin tưởng tuyệt đối của giới công nghệ Thung lũng Silicon.
Marcus trở thành một nhân vật nổi bật trong làn sóng AI vào năm 2023, khi ông ngồi cạnh Giám đốc điều hành OpenAI Sam Altman tại một phiên điều trần ở Thượng viện Mỹ. Cả hai đều kêu gọi các chính trị gia nghiêm túc xem xét công nghệ này và cân nhắc việc ban hành quy định kiểm soát.
Từ đó đến nay, nhiều điều đã thay đổi. Altman đã từ bỏ lời kêu gọi thận trọng, thay vào đó bắt tay với SoftBank của Nhật Bản và các quỹ ở Trung Đông để đẩy giá trị công ty lên mức cao ngất, trong nỗ lực biến ChatGPT trở thành gã khổng lồ công nghệ định hình kỷ nguyên tiếp theo.
“Sam không còn nhận được tiền từ giới đầu tư truyền thống ở Thung lũng Silicon nữa,” Marcus nói với AFP bên lề hội nghị Web Summit ở Vancouver, Canada, diễn ra từ ngày 27 đến ngày 30-5-2025. Việc Altman đi tìm nguồn vốn ở nước ngoài, theo ông, là dấu hiệu của “tuyệt vọng”.
Sự phê phán của Marcus dựa vào một niềm tin cốt lõi: AI tạo sinh – công nghệ dự đoán có khả năng tạo ra nội dung tưởng như ở trình độ con người – thực chất quá nhiều khiếm khuyết để có thể mang tính cách mạng.
Ông lập luận rằng các mô hình ngôn ngữ lớn (LLMs) – nền tảng cho những công nghệ này – vốn dĩ đã sai lệch, và sẽ không bao giờ thực hiện được những lời hứa vĩ đại của Thung lũng Silicon.
“Tôi hoài nghi về AI như cách nó đang được triển khai hiện nay,” ông nói. “Tôi nghĩ AI có thể mang lại giá trị to lớn, nhưng LLM không phải là con đường đúng. Và tôi cho rằng những công ty vận hành công nghệ này phần lớn không phải là những con người xuất sắc nhất.”
Sự hoài nghi của Marcus hoàn toàn trái ngược với bầu không khí tại Web Summit, nơi phần lớn trong số 15.000 người tham dự đều hào hứng nói về tiềm năng gần như vô hạn của AI tạo sinh.
Nhiều người tin rằng nhân loại đang tiến gần đến siêu trí tuệ hoặc trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) – công nghệ có thể sánh ngang, thậm chí vượt qua khả năng của con người.
Chính sự lạc quan đó đã đẩy giá trị của OpenAI lên tới 300 tỷ USD – một mức chưa từng có đối với một startup – và khiến công ty xAI của tỷ phú Elon Musk phải chạy đua để bắt kịp.
Tuy nhiên, bất chấp sự cường điệu, những lợi ích thực tiễn vẫn còn hạn chế. Công nghệ hiện tại chủ yếu hữu ích trong việc hỗ trợ lập trình viên viết mã hoặc tạo văn bản phục vụ công việc hành chính. Hình ảnh do AI tạo ra, dù có thể mang tính giải trí, cũng chỉ dừng lại ở meme hoặc deepfake, với ít tác động rõ rệt tới xã hội hay doanh nghiệp.
Marcus – giáo sư kỳ cựu của Đại học New York – đang cổ vũ một hướng tiếp cận hoàn toàn khác để xây dựng AI, mà theo ông, có thể thực sự đạt tới trí tuệ ở tầm con người, điều mà AI tạo sinh hiện nay không thể làm được.
“Một hệ quả của việc đổ hết nguồn lực vào LLM là mọi hướng tiếp cận khác, dù có thể tốt hơn, cũng bị gạt ra bên lề,” ông giải thích.
Sự thiển cận này sẽ “làm chậm trễ việc phát triển AI có khả năng hỗ trợ con người ngoài những việc như viết mã – một sự lãng phí nguồn lực.”
Thay vào đó, Marcus đề xuất AI thần kinh-ký hiệu (neurosymbolic AI) – một cách tiếp cận nhằm tái tạo logic con người một cách nhân tạo, thay vì đơn thuần huấn luyện mô hình bằng kho dữ liệu khổng lồ, như cách ChatGPT hay các sản phẩm tương tự như Gemini của Google hay Claude của Anthropic đang được xây dựng.
Ông bác bỏ nỗi lo rằng AI tạo sinh sẽ thay thế việc làm trí óc, với lý do đơn giản: “Có quá nhiều công việc đòi hỏi trí óc mà trong đó việc có được câu trả lời đúng thực sự rất quan trọng.” Trong khi đó, vấn đề cố hữu nhất của AI vẫn chưa xử lý được là hiện tượng “ảo giác” – xu hướng tạo ra những câu trả lời nghe có vẻ đúng nhưng lại sai hoàn toàn.
Ngay cả những người ủng hộ AI mạnh mẽ nhất cũng thừa nhận rằng lỗi này có thể là điều không thể loại bỏ.
Marcus nhớ lại một cuộc trao đổi đáng nhớ vào năm 2023 với nhà sáng lập LinkedIn, Reid Hoffman – một nhân vật có ảnh hưởng ở Thung lũng Silicon. “Anh ta cá cược với tôi bất kỳ số tiền nào rằng vấn đề ảo giác sẽ biến mất trong ba tháng. Tôi đề nghị cược 100.000 USD và anh ta không dám nhận.”
Nhìn về tương lai, Marcus cảnh báo một hệ quả nghiêm trọng hơn: khi giới đầu tư nhận ra những giới hạn của AI tạo sinh, các công ty như OpenAI sẽ buộc phải kiếm tiền bằng tài sản quý giá nhất của họ – dữ liệu người dùng.
“Những người đã đổ tiền vào sẽ muốn thu lợi, và tôi cho rằng điều đó sẽ dẫn họ đến mô hình giám sát,” ông nói, cảnh báo về những nguy cơ theo kiểu Orwell đối với xã hội. “Họ nắm trong tay rất nhiều dữ liệu cá nhân, và có thể sẽ bán nó như một cách an ủi cho thất bại.”
Marcus thừa nhận AI tạo sinh vẫn có thể hữu ích trong các lĩnh vực nơi sai sót thỉnh thoảng không gây hậu quả nghiêm trọng.
“Nó rất phù hợp để làm chức năng tự động gợi ý nâng cấp – như viết mã, động não ý tưởng, những việc kiểu như vậy,” ông nói. “Nhưng sẽ không có ai kiếm được nhiều tiền từ nó, vì vận hành rất tốn kém, và ai cũng có sản phẩm giống nhau.”
Nhà phê bình AI tạo sinh Gary Marcus phát biểu tại hội nghị công nghệ Web Summit Vancouver 2025 ở Vancouver, Canada. Ảnh: AFP
