Chiến dịch dẫn đầu thế giới về trí tuệ nhân tạo (AI) của Trung Quốc đang được thúc đẩy bởi một nỗ lực phối hợp chặt chẽ giữa khu vực nhà nước và tư nhân — và ngày càng mở rộng lên cả không gian vũ trụ.

Một báo cáo mới mang tên “Cuộc bùng nổ hạ tầng AI của Trung Quốc”, công bố ngày 29-5 bởi Dự án Nghiên cứu Cạnh tranh Đặc biệt (Special Competitive Studies Project – SCSP) và công ty tình báo Strider Technologies, mô tả một sáng kiến quy mô lớn do nhà nước chỉ đạo nhằm xây dựng nền tảng vật lý để thống trị AI: các trung tâm dữ liệu khổng lồ trải dài trên khắp đất nước, với kế hoạch nay đã vươn ra ngoài bầu khí quyển Trái Đất.

Báo cáo cho biết Trung Quốc đã xây dựng hoặc công bố hơn 250 trung tâm dữ liệu dành cho AI trên toàn quốc. Những cơ sở này, được trang bị bộ xử lý hiệu năng cao và được cung cấp nguồn điện khổng lồ, là “buồng máy” cho các hệ thống AI, xử lý khối lượng tính toán khổng lồ cần thiết để huấn luyện và vận hành các mô hình quy mô lớn. Chính phủ Trung Quốc đang điều phối việc mở rộng hạ tầng này thông qua các bộ ngành và chính quyền địa phương, nhằm đảm bảo phát triển AI phục vụ cho cả mục tiêu kinh tế lẫn quân sự.

“Trung Quốc đang thực hiện một chiến dịch do nhà nước chỉ đạo nhằm thống trị trí tuệ nhân tạo toàn cầu,” báo cáo nêu, đồng thời cho rằng AI là trụ cột cho tham vọng rộng lớn hơn của Trung Quốc trong lĩnh vực công nghệ và hiện đại hóa quân đội.

Dự án Nghiên cứu Cạnh tranh Đặc biệt là một tổ chức phi lợi nhuận hỗ trợ chiến lược dài hạn của Hoa Kỳ về công nghệ mới nổi. Strider Technologies, cũng của Hoa Kỳ, chuyên sử dụng AI để chuyển đổi thông tin nguồn mở thành phân tích an ninh.

Trung tâm dữ liệu: Từ Trái Đất đến quỹ đạo

Khi Trung Quốc mở rộng cơ sở hạ tầng AI trong nước, nước này cũng đang chuẩn bị triển khai các năng lực AI ngoài không gian. Bắc Kinh đang nghiên cứu việc sử dụng vệ tinh như các trung tâm dữ liệu — có khả năng lưu trữ, xử lý và phân tích thông tin ngay trong quỹ đạo. Mục tiêu là rút ngắn chu trình xử lý dữ liệu, cho phép vệ tinh ra quyết định một cách tự động và phản hồi nhanh hơn mà không cần truyền dữ liệu về Trái Đất trước.

Ý tưởng này đang thu hút sự quan tâm từ cả khu vực công và tư. Cựu CEO Google Eric Schmidt, hiện là Giám đốc điều hành của startup không gian Relativity Space, cho biết ông có kế hoạch triển khai cơ sở hạ tầng tính toán trong không gian như một phần trong tầm nhìn tương lai của mình về AI.

Trung Quốc đã có những bước tiến trong lĩnh vực này. Ngày 14-5, startup Trung Quốc ADA Space và Zhejiang Lab đã phóng 12 vệ tinh đầu tiên trong mạng lưới siêu máy tính gồm 2.800 vệ tinh. Các vệ tinh này kết nối với nhau bằng liên kết laser tốc độ cao và nhằm chứng minh tính khả thi của việc chuyển hoạt động xử lý AI lên không gian.

Christopher Gragg, nhà phân tích tình báo tại Strider, cho biết việc mở rộng lên không gian này được hỗ trợ trực tiếp bởi mạng lưới trung tâm dữ liệu trong nước đang phát triển. “Các khoản đầu tư này đang tích cực hỗ trợ cho các nỗ lực không gian đó,” Gragg nói trong một buổi họp báo với nhóm phóng viên quốc phòng.

Ông lưu ý rằng các trung tâm dữ liệu AI được bố trí chiến lược trên khắp Trung Quốc, thường ở những khu vực phù hợp với từng ngành công nghiệp cụ thể. Điều này, theo ông, cho phép Trung Quốc thử nghiệm thêm các dạng hạ tầng dữ liệu từ xa khác, bao gồm cả các trung tâm dữ liệu dưới đáy biển sâu.

Hoa Kỳ tìm cách khống chế

Washington đã đáp trả sự mở rộng nhanh chóng của AI Trung Quốc bằng cách áp đặt kiểm soát xuất khẩu, nhằm ngăn chặn tiếp cận với các loại chip bán dẫn tiên tiến. Cụ thể, Hoa Kỳ đã hạn chế việc bán các chip AI mạnh nhất của Nvidia cho Trung Quốc, với lý do lo ngại về các ứng dụng quân sự tiềm tàng. Cả hai chính quyền Trump và Biden đều đã có những bước đi để ngăn Trung Quốc không chỉ tiếp cận chip cao cấp mà còn cả công cụ và bí quyết sản xuất chúng.

Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng những biện pháp này có thể không đủ để làm trật hướng tham vọng của Bắc Kinh.

“Ngày càng rõ ràng rằng bộ công cụ kinh tế truyền thống của chính phủ Mỹ không còn phù hợp với thực tế hiện nay — về cách doanh nghiệp vận hành, công nghệ lan tỏa, con người di chuyển hay cách ý tưởng được chia sẻ,” Greg Levesque, Giám đốc điều hành và đồng sáng lập Strider Technologies, nhận xét.

Ông cho rằng dù có nỗ lực rõ ràng để kìm hãm sự trỗi dậy công nghệ của Trung Quốc, thì chính những nỗ lực đó cũng đang thúc đẩy Trung Quốc — và các quốc gia khác — đổi mới nhiều hơn. “Chúng ta cần có hệ thống tình báo năng động hơn để theo dõi dòng chảy thương mại và nơi công nghệ đang đến,” ông nói. “Chúng ta có lẽ cần từ bỏ việc chỉ đơn giản đưa công ty vào danh sách cấm và thông báo rằng họ không được phép làm điều này nữa, vì việc che giấu quyền sở hữu và tạo ra công ty vỏ bọc để tiếp cận công nghệ cốt lõi là rất phổ biến.”

Cuộc cạnh tranh này còn mở rộng sang lĩnh vực nhân lực. Levesque cho biết công ty ông đã quan sát thấy “sự gia tăng mạnh mẽ trong việc chính phủ Trung Quốc tuyển dụng các nhà khoa học AI ở Hoa Kỳ” như một phần trong chiến lược tổng thể của Bắc Kinh, đồng thời cho rằng “chính phủ Mỹ vẫn chưa có một sứ mệnh hoặc chiến lược rõ ràng nào để đối phó.”

Chính quyền Trump đã công bố các hạn chế thị thực đối với sinh viên Trung Quốc có ý định học tại các đại học Mỹ, dù Levesque cho rằng đây là tư duy lỗi thời.

“Đó là một mô hình phản ánh bộ công cụ hiện tại, và chúng ta cần sáng tạo hơn, tưởng tượng những cách tiếp cận khác,” ông nói, đồng thời nhấn mạnh rằng báo cáo mới này cho thấy quy mô thách thức mà các nhà hoạch định chính sách Mỹ phải đối mặt trong nỗ lực duy trì lợi thế công nghệ của Hoa Kỳ trong thời đại cạnh tranh giữa các cường quốc ngày càng gay gắt.

Bản đồ các trung tâm dữ liệu AI tại Trung Quốc. Ảnh: striderintel.com