Một tòa án liên bang Mỹ vừa chặn kế hoạch áp thuế diện rộng của Tổng thống Donald Trump, giáng một đòn mạnh vào một trong những trụ cột chính trong chính sách kinh tế của ông.
Tòa án Thương mại Quốc tế (CIT) phán quyết rằng đạo luật khẩn cấp mà Nhà Trắng viện dẫn không trao cho tổng thống quyền đơn phương áp thuế lên hầu như tất cả các quốc gia.
Tòa án tại Manhattan cho biết Hiến pháp Mỹ quy định rõ Quốc hội có quyền duy nhất điều tiết thương mại với các quốc gia khác và quyền này không bị quyền hạn của tổng thống trong việc bảo vệ nền kinh tế vượt qua.
Chỉ vài phút sau phán quyết, chính quyền Trump đã nộp đơn kháng cáo.
Phán quyết cho Nhà Trắng thời hạn 10 ngày để hoàn tất quy trình hành chính nhằm chấm dứt các mức thuế, mặc dù phần lớn chúng hiện đang bị tạm hoãn.
Tòa án cũng chặn một loạt thuế quan riêng biệt mà chính quyền Trump áp đặt lên Trung Quốc, Mexico và Canada kể từ khi ông quay lại Nhà Trắng, với lý do nhằm đối phó với dòng ma túy và người nhập cư bất hợp pháp tràn vào Mỹ mà ông cho là không thể chấp nhận được.
Phó Thư ký báo chí Nhà Trắng Kush Desai phản ứng ngay với tuyên bố: “Không phải là việc của các thẩm phán không qua bầu cử để quyết định cách ứng phó đúng đắn với một tình trạng khẩn cấp quốc gia.”
“Tổng thống Trump đã cam kết đặt nước Mỹ lên hàng đầu, và chính quyền sẽ tận dụng mọi quyền lực hành pháp để ứng phó với cuộc khủng hoảng này và khôi phục sự vĩ đại của nước Mỹ.”
Vụ kiện do Trung tâm Công lý Tự do (Liberty Justice Center), một tổ chức phi đảng phái, đệ đơn thay mặt cho năm doanh nghiệp nhỏ nhập khẩu hàng hóa từ các quốc gia bị áp thuế. Đây là thách thức pháp lý lớn đầu tiên đối với thuế quan “Ngày Giải phóng” của Trump.
Tổng chưởng lý bang New York — một trong 12 bang cùng tham gia vụ kiện — hoan nghênh quyết định của tòa.
“Pháp luật rất rõ ràng: không một tổng thống nào có quyền đơn phương tăng thuế bất cứ khi nào họ muốn,” bà Letitia James nói.
“Các mức thuế này là một đợt tăng thuế khổng lồ đánh vào các gia đình lao động và doanh nghiệp Mỹ, và nếu được tiếp tục, chúng sẽ dẫn đến lạm phát tăng cao, tổn thất kinh tế cho các doanh nghiệp ở mọi quy mô, và tình trạng mất việc trên khắp đất nước.”
Tòa án không được yêu cầu xem xét các mức thuế được áp lên một số mặt hàng cụ thể như ô tô, thép và nhôm, vốn dựa trên một đạo luật khác.
Trong phán quyết, hội đồng gồm ba thẩm phán khẳng định Đạo luật Quyền hạn Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) năm 1977, mà Trump viện dẫn để biện minh cho các mức thuế, không trao cho ông quyền áp đặt mức thuế diện rộng.
“Các lệnh áp thuế toàn cầu và đáp trả vượt quá bất kỳ thẩm quyền nào mà IEEPA trao cho Tổng thống trong việc điều chỉnh nhập khẩu bằng cách áp thuế. Các mức thuế liên quan đến buôn lậu không hợp lệ vì không trực tiếp xử lý các mối đe dọa nêu trong các lệnh đó,” họ viết.
Thị trường tài chính toàn cầu đã rơi vào tình trạng dao động dữ dội kể từ khi Trump công bố các mức thuế diện rộng vào ngày 2 tháng 4, sau đó bị đảo ngược hoặc giảm nhẹ khi Nhà Trắng đàm phán với các chính phủ nước ngoài.
Các thị trường chứng khoán lớn ở châu Á tăng điểm vào sáng thứ Năm, với chỉ số Nikkei 225 của Nhật tăng khoảng 1,5% và Shanghai Composite của Trung Quốc tăng khoảng 0,7%.
Hợp đồng tương lai chứng khoán Mỹ cũng tăng mạnh sau phán quyết. Hợp đồng tương lai là thỏa thuận mua hoặc bán tài sản trong tương lai và thường phản ánh kỳ vọng về diễn biến thị trường khi mở cửa.
Đồng USD cũng tăng giá so với các đồng tiền trú ẩn an toàn như yên Nhật và franc Thụy Sĩ.
Chuyện gì sẽ xảy ra tiếp theo?
Tác động ngay lập tức của phán quyết vẫn chưa rõ ràng.
Vụ kiện sẽ phải tiếp tục qua quy trình kháng cáo. Nếu kháng cáo thất bại, Cơ quan Hải quan và Bảo vệ Biên giới Mỹ sẽ ra chỉ thị mới cho các nhân viên, ông John Leonard, cựu quan chức cấp cao của tổ chức này nói với BBC.
Tuy nhiên, các tòa án cấp cao hơn có thể thân thiện hơn với Trump.
Nhưng nếu tất cả các cấp tòa đều giữ nguyên phán quyết, các doanh nghiệp đã phải trả thuế sẽ được hoàn tiền kèm lãi suất. Bao gồm cả các mức thuế được gọi là “thuế đối ứng,” vốn đã được hạ về mức 10% cho hầu hết các nước, và từng được nâng lên 145% với hàng hóa Trung Quốc, hiện là 30%.
Ông Leonard cho biết không có thay đổi nào tại biên giới ngay lúc này và các mức thuế vẫn phải tiếp tục được thanh toán.
Phản ứng từ thị trường phần nào phản ánh tâm lý “thở phào” sau nhiều tuần bất ổn bên bờ vực chiến tranh thương mại, ông Stephen Innes từ SPI Asset Management nhận định trong một bài bình luận.
Các thẩm phán Mỹ đã gửi một thông điệp rõ ràng, ông Innes nói. “Phòng Bầu dục không phải là một sàn giao dịch, và Hiến pháp không phải là tấm séc trắng,” ông cho biết.
Phán quyết này là “một bước ngoặt cấu trúc trong câu chuyện: từ thuế của nhà lãnh đạo cứng rắn sang hàng rào thể chế. Việc lạm dụng quyền lực hành pháp có lẽ đã gặp giới hạn. Và điều đó mang lại một chút ổn định vĩ mô — ít nhất cho đến khi có chuyện lớn tiếp theo.”
Bối cảnh chính sách thuế
Vào ngày 2 tháng 4, Trump công bố một chế độ thuế nhập khẩu toàn cầu chưa từng có, áp thuế lên hầu hết các đối tác thương mại của Mỹ.
Một mức thuế cơ bản 10% được áp lên đa số quốc gia, kèm theo các mức thuế đối ứng cao hơn đối với hàng chục quốc gia và khối, bao gồm EU, Anh, Canada, Mexico và Trung Quốc. Trump cho rằng chính sách kinh tế diện rộng này sẽ thúc đẩy sản xuất tại Mỹ và bảo vệ việc làm.
Kể từ đó, thị trường toàn cầu rơi vào hỗn loạn do thông báo ban đầu, rồi đến các bước đảo ngược và trì hoãn từ phía Trump khi các chính phủ nước ngoài bước vào bàn đàm phán.
Cuộc chiến thương mại kéo dài với Trung Quốc càng làm tình hình thêm căng thẳng, khi hai nền kinh tế lớn nhất thế giới liên tục tăng thuế đáp trả nhau — cao điểm là mức thuế 145% từ Mỹ và 125% từ Trung Quốc.
Hai nước sau đó đã đồng ý đình chiến, với thuế nhập khẩu từ Trung Quốc giảm xuống 30%, và thuế của Trung Quốc với hàng hóa Mỹ giảm về mức 10%.
Anh và Mỹ cũng đã công bố thỏa thuận giảm thuế giữa hai chính phủ.
Tuy nhiên, trong động thái mới nhất, Trump lại đe dọa áp mức thuế 50% đối với toàn bộ hàng hóa nhập từ EU.
Nhưng trong một cập nhật khác trong tuần này, ông đã đồng ý gia hạn thời hạn đàm phán thương mại với EU thêm hơn một tháng.
Tổng thống Donald Trump tại Nhà Trắng. Ảnh: EPA
