Với tham vọng dựng “lá chắn không gian” 175 tỷ USD, Tổng thống Trump có thể đang đẩy thế giới vào một cuộc chạy đua vũ trang mới – đầy nguy cơ, tốn kém và có thể làm mất ổn định trật tự không gian.
Ngày 20-5-2025, Tổng thống Donald Trump công bố một trong những sáng kiến quốc phòng tham vọng và gây tranh cãi nhất trong lịch sử nước Mỹ: Vòm Vàng (Golden Dome).
Chương trình trị giá 175 tỷ USD, mà Trump muốn hoàn thành trước khi kết thúc nhiệm kỳ vào tháng 1 năm 2029, đặt mục tiêu xây dựng một lá chắn tên lửa toàn diện, bảo vệ nước Mỹ khỏi các mối đe dọa hạt nhân — bao gồm cả tên lửa đạn đạo xuyên lục địa (ICBM) và vũ khí siêu vượt âm.
Lấy cảm hứng từ hệ thống Vòm Sắt (Iron Dome) của Israel, kế hoạch này hình dung một mạng lưới toàn cầu gồm các thiết bị cảm biến và đánh chặn đặt dưới mặt đất lẫn ngoài không gian, có khả năng bắn hạ tên lửa đối phương trước khi chúng chạm tới lãnh thổ Mỹ.
Tuy nhiên, chính quyền Trump vẫn chưa công bố chi tiết cách thức vận hành hệ thống này — và giới phê bình cho rằng ý tưởng này không chỉ phi thực tế mà còn tiềm ẩn nguy cơ và làm mất ổn định thế giới.
Lằn ranh đỏ cho không gian
“Vòm Vàng giống như một bản làm lại của Sáng kiến Phòng thủ Chiến lược (Strategic Defense Initiative – SDI),” theo tiến sĩ Michael Mulvihill, nghiên cứu viên tại Đại học Teesside và chuyên gia về các hệ quả địa chính trị và công nghệ của việc quân sự hóa không gian, chia sẻ với BBC Science Focus. “Có quá nhiều màn kịch chính trị trong chuyện này.”
SDI từng là dự án phòng thủ tên lửa do Tổng thống Ronald Reagan khởi xướng vào những năm 1980. Bị chế giễu với biệt danh Chiến tranh giữa các vì sao, SDI định sử dụng laser, vệ tinh và công nghệ không gian để bắn hạ tên lửa Liên Xô. Nhưng dự án này cuối cùng bị hủy bỏ vì quá tốn kém và không khả thi về mặt kỹ thuật.
Tiến sĩ Mulvihill lập luận rằng Vòm Vàng lặp lại lối suy nghĩ sai lầm như SDI, nhưng với những hệ lụy còn nghiêm trọng hơn đối với an ninh không gian.
Dù không gian từ lâu đã hỗ trợ hoạt động quân sự thông qua vệ tinh theo dõi, liên lạc và định vị, nhưng nó chưa bao giờ là một chiến trường công khai. Thậm chí, các hiệp ước như Hiệp ước Không gian Vũ trụ (Outer Space Treaty) còn cấm sử dụng không gian vào mục đích phi hòa bình.
Vòm Vàng có thể làm xáo trộn điều đó.
“Đây có thể là phát súng khởi đầu – chất xúc tác để vũ trang hóa không gian, triển khai hàng loạt hệ thống đã được phát triển những năm qua,” Mulvihill nói.
Ông bổ sung rằng mối lo không chỉ là Mỹ đưa vũ khí lên quỹ đạo, mà là hệ quả kéo theo: “Nếu Mỹ có Vòm Vàng, Trung Quốc cũng sẽ muốn có… Và họ có khả năng làm điều đó.”
Cộng thêm các cường quốc không gian khác như Nga, viễn cảnh một cuộc chạy đua vũ trang trên quỹ đạo sẽ không còn xa vời.
Châm ngòi cho phổ biến vũ khí
Các nhà phê bình như Mulvihill cảnh báo rằng một hệ thống chắn tên lửa đặt trong không gian có thể phản tác dụng, khiến thế giới ít an toàn hơn chứ không phải ngược lại.
Lý do rất đơn giản: nếu một bên xây dựng hệ thống đánh chặn tên lửa hiệu quả, thì bên còn lại có thể phản ứng bằng cách tăng số lượng tên lửa để vượt qua hệ thống đó.
“Đây luôn là vấn đề với các hệ thống phòng thủ chống tên lửa đạn đạo,” Mulvihill nói. “Chúng có thể bị áp đảo. Điều đó đã xảy ra trong thập niên 1960 và 1970. Mỹ và Liên Xô chỉ đơn giản là thêm đầu đạn. Kết cục là có nhiều tên lửa hơn, không phải ít đi.”
Không có hệ thống phòng thủ nào là bất khả chiến bại. Và nếu Chiến tranh Lạnh dạy ta điều gì, thì đó là các siêu cường sẽ sản xuất bao nhiêu đầu đạn cũng được, miễn là đảm bảo một số có thể xuyên qua hàng rào phòng thủ.
Tiến sĩ Mulvihill cho rằng Vòm Vàng có nguy cơ tái diễn chu kỳ đó, nhưng ở quy mô lớn hơn nhiều.
Quỹ đạo thấp của Trái Đất đã quá chật chội
Dự án Vòm Vàng sẽ cần hàng ngàn vệ tinh mới. Thành phần không gian của hệ thống này có thể bao gồm một chòm sao vệ tinh khổng lồ kiểu Starlink, được trang bị tên lửa đánh chặn để tiêu diệt tên lửa đạn đạo xuyên lục địa (ICBM) ngay trong giai đoạn tăng tốc của quá trình phóng – tức chỉ trong vài phút đầu tiên sau khi rời bệ phóng.
Đây không chỉ là một kế hoạch đầy tham vọng — mà còn cực kỳ nguy hiểm.
Theo một nghiên cứu đăng trên Nature Sustainability năm 2024, số lượng vệ tinh trong quỹ đạo thấp của Trái Đất (LEO) dự kiến sẽ vượt 100.000 chiếc vào năm 2034. NASA ước tính hiện đã có hơn 25.000 mảnh rác vũ trụ lớn hơn 10cm, và khoảng 500.000 mảnh nhỏ hơn đang bay quanh Trái Đất.
Ngay cả khi không có vũ khí, không gian đã ngày càng khó di chuyển và kiểm soát. Nếu bổ sung thêm hàng ngàn vệ tinh quân sự, nguy cơ va chạm và tạo thêm rác vũ trụ sẽ tăng vọt.
“Nếu một trong các vệ tinh đánh chặn đó bị bắn trúng hoặc phát nổ, không chỉ mất một vệ tinh,” tiến sĩ Mulvihill cảnh báo. “Cả một quỹ đạo có thể bị vô hiệu hóa trong nhiều năm.”
Ông đưa ra một phép so sánh u ám: “Trong một cuộc hải chiến, nếu một con tàu chìm, nó rời khỏi chiến trường. Trong không gian, xác tàu vũ trụ vẫn ở đó, bay quanh Trái Đất với vận tốc hàng ngàn km mỗi giờ.”
Vậy liệu Vòm Vàng có khả thi không?
Ngay cả khi tạm gác qua những rủi ro địa chính trị và môi trường, Vòm Vàng vẫn đối mặt với một vấn đề cơ bản hơn: có thể nó… không hoạt động được.
Đúng là hệ thống này có thể đánh chặn được các mối đe dọa chậm hơn, chẳng hạn như máy bay không người lái (drone) hoặc tên lửa tầm ngắn. Nhưng khi đối mặt với tên lửa đạn đạo xuyên lục địa (ICBM), thách thức sẽ tăng lên theo cấp số nhân.
“Vô hiệu hóa một ICBM trong giai đoạn phóng (boost phase) là cực kỳ khó,” tiến sĩ Mulvihill nói. “Tên lửa đó sẽ được phóng từ sâu trong lãnh thổ đối phương — có thể là trung tâm Trung Quốc hoặc trung tâm nước Nga — và Mỹ chỉ có khoảng hai phút để phát hiện và nhắm mục tiêu.”
Để có thể bao phủ toàn cầu trong khung thời gian ngắn ngủi đó, cần triển khai một số lượng vũ khí đánh chặn trên quỹ đạo cực kỳ lớn.
Bao nhiêu là đủ? Theo một báo cáo tháng 2 năm 2025 của Ủy ban Các vấn đề công của Hội Vật lý Hoa Kỳ (APS), để đánh chặn chỉ một tên lửa ICBM của Triều Tiên trong giai đoạn đầu phóng, cần tới hơn 1.000 vũ khí không gian. Nếu 10 tên lửa được phóng liên tiếp, hệ thống sẽ cần khoảng 10.000 thiết bị đánh chặn.
Chi phí sẽ cao ngút trời (astronomical). Và những thiết bị này cũng rất dễ bị tấn công bởi vũ khí chống vệ tinh — thứ mà các quốc gia như Nga được cho là đang phát triển.
Báo cáo của APS thẳng thắn nhận định: “Việc tạo ra một hệ thống phòng thủ đáng tin cậy và hiệu quả ngay cả đối với số lượng nhỏ các ICBM hạt nhân tương đối đơn giản mà chúng tôi xem xét vẫn là một thách thức to lớn. Qua khảo sát tài liệu và phân tích các nghiên cứu đã công bố, chúng tôi kết luận rằng hầu hết những thách thức chính trong việc phát triển và triển khai một hệ thống phòng thủ tên lửa đạn đạo đáng tin cậy và hiệu quả vẫn chưa được giải quyết.”
Đừng nhầm với Vòm Sắt
Tên gọi “Vòm Vàng” lấy cảm hứng từ hệ thống Vòm Sắt (Iron Dome) của Israel — nhưng so sánh đó có thể gây hiểu nhầm.
“Mọi người đều viện dẫn thành công của Vòm Sắt của Israel, nhưng cần nhớ rằng họ đang chống lại tên lửa tầm thấp, thậm chí là đạn pháo phóng tay,” Mulvihill nói. “Khi đối mặt với ICBM, đó là một cuộc chơi hoàn toàn khác.”
Tuy nhiên, hiện tại dự án Vòm Vàng có vẻ vẫn đang được xúc tiến. Nhưng Mulvihill nghi ngờ đây có phải là kế hoạch quốc phòng nghiêm túc hay không.
“Tôi nghi ngờ rằng đây chỉ là màn kịch chính trị, và cũng là cơ hội kiếm lợi từ ngành công nghiệp hàng không – vũ trụ,” ông nhận định.
Tổng thống Trump công bố sáng kiến Vòm Vàng
Một quả tên lửa phóng từ Dải Gaza bị hệ thống Vòm Sắt của Israel đánh chặn gần thành phố Ashkelon, Israel, ngày 9 tháng 10 năm 2023. Ảnh: Getty
