Nhu cầu giám sát hàng hải từ không gian đang gia tăng nhanh chóng, được thúc đẩy bởi căng thẳng địa chính trị leo thang, các điểm nghẽn kinh tế, và các hoạt động hàng hải phi pháp, theo một báo cáo mới từ công ty nghiên cứu thị trường Quilty Space.
Những phát hiện của công ty này cho thấy một nỗ lực toàn cầu từ phía chính phủ và doanh nghiệp nhằm tăng cường Nhận thức Miền Hàng hải (MDA) — một thuật ngữ bao quát việc theo dõi các tàu đang ở đâu, chở gì, và đang làm gì.
“Trong lĩnh vực nhận thức miền hàng hải, thời gian chính xác thường là yếu tố quyết định giữa việc có được thông tin có ích hay chỉ là dữ liệu lỗi thời,” báo cáo viết.
Từ cướp biển đến địa chính trị
Quilty Space chỉ ra rằng số lượng sự kiện gây rối trên biển đã gia tăng mạnh trong vòng năm năm qua, trở thành yếu tố chính thúc đẩy nhu cầu. Những sự kiện như các vụ tấn công của lực lượng Houthi ở Biển Đỏ, sự gây hấn của hải quân Trung Quốc ở Biển Đông, nạn cướp biển ngoài khơi Tây Phi, hay các nút thắt do biến đổi khí hậu như hạn hán tại kênh đào Panama — tất cả đều phơi bày những điểm yếu trong mạng lưới vận tải biển toàn cầu.
“Những sự kiện từng được xem là hiếm nay đã trở thành một phần thường trực của môi trường hoạt động hàng hải,” báo cáo cho biết, đồng thời nhấn mạnh rằng các diễn biến này đang định hình lại cách các chính phủ và đội tàu thương mại đánh giá rủi ro và lập kế hoạch hải trình.
Một yếu tố khác cũng thúc đẩy việc ứng dụng giám sát vệ tinh là cuộc chiến toàn cầu chống đánh bắt cá trái phép, đặc biệt khi các quốc gia muốn đối phó với hoạt động của các đội tàu đánh bắt xa bờ của Trung Quốc. Trong bối cảnh nguồn lợi thủy sản bị đe dọa và ngân sách thực thi hạn chế, thông tin tình báo từ không gian đang mang lại khả năng bao phủ rộng hơn với ít nguồn lực hơn.
Độ trễ: nút thắt cổ chai
Dù ngày càng có nhiều vệ tinh được phóng lên, việc truyền dữ liệu đủ nhanh để có thể hành động vẫn là một thách thức lớn. Người dùng thường kỳ vọng nhận được thông tin tình báo hàng hải trong vòng 30 phút kể từ lúc thu thập. Tuy nhiên, nếu vệ tinh chưa kết nối tức thời với trạm mặt đất, thì độ trễ từ hai giờ trở lên là phổ biến — “mà với khung thời gian đó, thông tin đã gần như vô dụng,” báo cáo của Quilty nhận xét.
Độ trễ trở nên đặc biệt nghiêm trọng khi cần theo dõi các mục tiêu khó nắm bắt như tàu tắt thiết bị truyền tín hiệu hoặc đi chệch khỏi tuyến đường đã định. Những tàu “tàng hình” này thường liên quan đến buôn lậu, cướp biển hoặc đánh bắt trái phép.
Báo cáo xác định xử lý dữ liệu trực tiếp trên vệ tinh là một giải pháp đầy triển vọng. Thay vì truyền dữ liệu thô xuống Trái Đất để phân tích, các vệ tinh mới được thiết kế để xử lý tín hiệu radar và tín hiệu khác ngay trên quỹ đạo. Một ví dụ là công ty MDA Space của Canada, đơn vị đang xây dựng chùm vệ tinh radar có tên Chorus. Vệ tinh đầu tiên dự kiến phóng vào năm 2026 và sẽ xử lý dữ liệu trong không gian để cung cấp thông tin nhanh chóng cho các cơ quan quốc phòng và tình báo.
Cảm biến theo lớp
Việc theo dõi tàu truyền thống dựa trên Hệ thống Nhận dạng Tự động (AIS) — một mạng lưới thiết bị phát tín hiệu được luật hàng hải quốc tế quy định bắt buộc. Tuy nhiên, AIS ngày càng dễ bị giả mạo và thao túng, làm suy giảm độ tin cậy.
Để lấp đầy khoảng trống này, các công ty đang áp dụng mô hình “gợi ý và chỉ điểm” (tip-and-cue), trong đó một cảm biến — chẳng hạn thiết bị phát hiện tần số vô tuyến (RF) — phát hiện tín hiệu khả nghi và gợi ý cho vệ tinh hình ảnh thu thập dữ liệu quang học hoặc radar. Các chòm vệ tinh ở quỹ đạo thấp được trang bị cảm biến quang học, radar khẩu độ tổng hợp (SAR), siêu phổ và RF cho phép giám sát nhiều lớp trên diện tích đại dương rộng lớn.
Tuy nhiên, việc tích hợp nhiều loại cảm biến và nền tảng khác nhau vẫn rất phức tạp và tốn kém. Hạ tầng mặt đất cũng là một rào cản. Mạng lưới trạm thu phát mặt đất lớn và phân tán có thể rút ngắn thời gian xử lý dữ liệu, nhưng đi kèm là chi phí vận hành cao và hạn chế về vị trí địa lý.
“Để đạt được nhận thức miền hàng hải toàn diện đòi hỏi phải kết hợp dữ liệu từ cả không gian và mặt đất, và tích hợp nhiều loại cảm biến,” Quilty kết luận. “Không một nền tảng cảm biến đơn lẻ nào có thể nắm bắt toàn cảnh.”
Hình minh họa một vệ tinh bay phía trên đại dương. Ảnh: Space News
