Trong một nhà kho rộng lớn ở vùng ngoại ô Thượng Hải, hàng chục robot hình người đang được các kỹ thuật viên điều khiển thực hiện các nhiệm vụ như gấp áo thun, làm sandwich và mở cửa – lặp đi lặp lại nhiều lần.
Hoạt động 17 giờ mỗi ngày, mục tiêu của địa điểm này là tạo ra lượng dữ liệu khổng lồ để công ty sở hữu – startup robot hình người AgiBot của Trung Quốc – dùng đào tạo các robot mà họ kỳ vọng sẽ phổ biến rộng rãi và thay đổi cách con người sống, làm việc và giải trí.
“Hãy tưởng tượng một ngày nào đó, trong chính nhà máy robot của chúng tôi, các robot sẽ tự lắp ráp cho nhau,” ông Yao Maoqing, một đối tác tại AgiBot, cho biết.
Tầm quan trọng của robot hình người đối với Bắc Kinh – trong bối cảnh tìm lời giải cho các vấn đề cấp bách như căng thẳng thương mại với Mỹ, dân số suy giảm và tăng trưởng chậm lại – đã được thể hiện rõ khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đến thăm và kiểm tra các robot của AgiBot tại Thượng Hải hồi tháng trước. Trong chuyến thăm, ông Tập còn đùa rằng có lẽ những cỗ máy này có thể chơi bóng đá.
Một nhà phát triển robot hình người nội địa khác là Unitree cũng từng tham dự một cuộc họp do ông Tập chủ trì dành cho các doanh nghiệp tư nhân hồi đầu năm, nơi ông kêu gọi họ góp phần thúc đẩy nền kinh tế Trung Quốc.
Trong khi Mỹ đang đàm phán với Trung Quốc về các mức thuế mà Tổng thống Donald Trump từng áp đặt để đưa việc làm trong lĩnh vực sản xuất trở lại Mỹ, thì Bắc Kinh đang hướng đến một cuộc cách mạng công nghiệp mới, nơi nhiều công việc trong nhà máy sẽ do robot hình người đảm nhiệm.
Trong những năm gần đây, các robot hình người của Trung Quốc đã thể hiện những bước tiến vượt bậc về sự linh hoạt – từ nhào lộn, chạy marathon đến chơi bóng đá như lời ông Tập từng gợi ý.
Nhưng Reuters lần đầu tiên chứng kiến chi tiết cách mà những bước tiến trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo của Trung Quốc – một phần nhờ thành công của các công ty nội địa như DeepSeek và sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ – đang giúp các nhà phát triển robot hình người kết hợp phần cứng tiên tiến với phần mềm thông minh, biến chúng thành tài sản có giá trị kinh tế thực sự.
Reuters đã phỏng vấn hơn một chục người, bao gồm nhà sản xuất robot hình người Trung Quốc, nhà đầu tư, khách hàng và chuyên gia phân tích. Họ cho biết những đột phá trong việc phát triển “bộ não” cho robot sẽ biến những cỗ máy kim loại này từ vật trưng bày thành công nhân tự học hiệu quả, có thể cách mạng hóa nền sản xuất hàng đầu thế giới.
Trung Quốc đặt mục tiêu vượt lên nhờ tập trung vào việc huấn luyện dữ liệu và nâng cao độ phức tạp của các mô hình AI, những người này cho biết – một số còn nhận định năng lực của DeepSeek là yếu tố hỗ trợ lớn.
DeepSeek và chính phủ Trung Quốc không phản hồi yêu cầu bình luận về vai trò của họ trong sự phát triển robot hình người.
Việc triển khai thành công và rộng rãi các robot này trong nhà máy sẽ giúp Trung Quốc tiếp tục thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và duy trì vị thế sản xuất hàng đầu – biến lĩnh vực này thành một ưu thế cạnh tranh mới với Mỹ.
Một điều chưa rõ là Bắc Kinh sẽ giải quyết thế nào với nguy cơ mất việc của công nhân nhà máy. Truyền thông nhà nước Trung Quốc cho rằng, tương tự các cuộc cách mạng công nghiệp trước đây, tạo việc làm dài hạn sẽ vượt qua những tổn thất ngắn hạn.
SỰ HỖ TRỢ TỪ CHÍNH PHỦ
Chính quyền Trung Quốc đang cấp các khoản trợ cấp hào phóng cho các công ty robot hình người. Hơn 20 tỷ USD đã được phân bổ cho lĩnh vực này trong năm qua, và Bắc Kinh đang lập một quỹ trị giá 1.000 tỷ nhân dân tệ (137 tỷ USD) để hỗ trợ startup trong các lĩnh vực như AI và robot, theo các thông báo chính thức.
Chính phủ cũng là khách hàng lớn, theo một cuộc rà soát hàng trăm tài liệu đấu thầu của Reuters. Việc mua sắm robot hình người và công nghệ liên quan từ nhà nước đã tăng vọt gần 50 lần, từ 4,7 triệu nhân dân tệ năm 2023 lên 214 triệu nhân dân tệ trong năm 2024.
Các hỗ trợ khác từ nhà nước bao gồm quỹ AI và robot trị giá 10 tỷ nhân dân tệ vừa được thành lập tại thành phố Thâm Quyến.
Các nhà sản xuất robot hình người và nhà cung cấp linh kiện tại Vũ Hán đủ điều kiện nhận trợ cấp lên tới 5 triệu nhân dân tệ nếu đạt các chỉ tiêu về mua sắm và doanh số, cùng với không gian làm việc miễn phí.
Chính quyền thành phố Bắc Kinh đã thành lập một quỹ robot năm 2023, cung cấp tới 30 triệu nhân dân tệ cho các công ty muốn đẩy nhanh việc chế tạo sản phẩm đầu tiên.
Một số nhà phân tích dự đoán robot hình người có thể đi theo con đường của xe điện – khi chi phí giảm mạnh trong thập kỷ qua nhờ làn sóng đổ xô vào sản xuất và trợ cấp từ chính phủ khiến người dân Trung Quốc nhanh chóng chấp nhận công nghệ mới.
Chi phí trung bình của linh kiện để sản xuất một robot hình người ước tính khoảng 35.000 USD vào cuối năm nay nhưng có thể giảm còn 17.000 USD vào năm 2030 nếu phần lớn linh kiện được sản xuất tại Trung Quốc, theo ông Ming Hsun Lee – trưởng bộ phận nghiên cứu ô tô và công nghiệp khu vực Trung Hoa tại Bank of America Securities – trong một báo cáo.
Ba nhà sản xuất robot hình người Trung Quốc cho Reuters biết họ cũng dự đoán chi phí sẽ giảm một nửa, thậm chí có thể trong vòng một năm. So sánh với robot Optimus của Tesla – nếu toàn bộ linh kiện chính đều được nhập khẩu ngoài Trung Quốc – thì chi phí hiện khoảng 50.000 đến 60.000 USD, theo ông Lee. Tesla từ chối bình luận.
“Với chuỗi cung ứng toàn diện, Trung Quốc có lợi thế lớn trong việc hạ chi phí sản xuất robot hình người một cách đáng kể,” ông Lee nói với Reuters, ước tính doanh số toàn cầu của robot hình người có thể đạt 1 triệu đơn vị mỗi năm vào năm 2030. “Ngành công nghiệp này vẫn đang trong giai đoạn bùng nổ sơ khai.”
TRÍ TUỆ NHÂN TẠO VÀ DỮ LIỆU
Chính phủ Trung Quốc cũng đang đầu tư mạnh vào việc thu thập dữ liệu – một điểm nghẽn lớn của ngành công nghiệp robot hình người, nhưng lại là lĩnh vực mà Trung Quốc có lợi thế.
Khác với trí tuệ nhân tạo tạo sinh (generative AI), nơi các công ty công nghệ huấn luyện mô hình nền bằng cách khai thác lượng dữ liệu khổng lồ từ văn bản, hình ảnh và âm thanh trên mạng, nguồn dữ liệu cần thiết để huấn luyện các mô hình AI điều khiển robot hình người – còn gọi là các nền tảng AI nhập thể (embodied AI) – lại ít hơn rất nhiều.
Robot hình người cần tương tác với môi trường vật lý và được huấn luyện bằng các bộ dữ liệu tập trung vào hành động, chẳng hạn như xếp thùng hay rót nước vào ly.
Năm ngoái, chính quyền Thượng Hải đã hỗ trợ thiết lập trung tâm thu thập dữ liệu của AgiBot, cung cấp mặt bằng miễn phí, nơi khoảng 100 robot do 200 con người điều khiển làm việc mỗi ngày.
Cơ sở này cho phép AgiBot thu thập dữ liệu có chất lượng cao và mục tiêu rõ ràng để huấn luyện mô hình AI nhập thể của họ, ông Yao cho biết.
Những trung tâm tương tự đang được các chính quyền ở Bắc Kinh và Thâm Quyến xây dựng, theo các thông báo chính thức. Việc triển khai robot hình người trên diện rộng, đặc biệt tại các nhà máy, được kỳ vọng sẽ đẩy nhanh tốc độ thu thập dữ liệu.
MagicLab – một startup robot hình người khác – cho biết trong một cuộc phỏng vấn rằng việc tập trung vào “bộ não” của robot đã giúp họ bắt đầu đưa nguyên mẫu vào dây chuyền sản xuất cho các công việc như kiểm tra chất lượng, thao tác nguyên vật liệu và lắp ráp.
“Những đột phá này là nền tảng để chúng tôi tập trung vào các ứng dụng thực tế trong năm 2025,” CEO Wu Changzeng cho biết, đồng thời nói rằng MagicLab đã tích hợp robot của họ với các mô hình AI của DeepSeek, Alibaba và Doubao của ByteDance.
“DeepSeek đã hỗ trợ đáng kể trong việc suy luận và hiểu nhiệm vụ, góp phần phát triển ‘bộ não’ cho robot của chúng tôi.”
Tuy nhiên, lợi thế rõ rệt nhất của Trung Quốc nằm ở việc làm chủ phần cứng cấu thành robot hình người. Các nhà phân tích và startup cho biết Trung Quốc hiện có khả năng sản xuất tới 90% linh kiện của robot hình người, giúp giảm rào cản gia nhập ngành công nghiệp này.
Kết quả là, Trung Quốc hiện chiếm phần lớn số nhà sản xuất robot hình người trên toàn cầu và thống lĩnh chuỗi cung ứng, theo Morgan Stanley. Một số startup Trung Quốc đang bán robot với giá chỉ từ 88.000 nhân dân tệ (khoảng 12.178 USD).
“Nếu bạn có một yêu cầu vào buổi sáng, có thể chiều cùng ngày nhà cung cấp đã mang vật liệu hay sản phẩm đến công ty bạn, hoặc bạn có thể tới thẳng nơi họ để xem,” bà Zhang Miao, giám đốc vận hành của startup CASBOT có trụ sở tại Bắc Kinh, cho biết.
“Rất khó để đạt được hiệu quả này ở nước ngoài,” bà nói thêm, vì các công ty thường phải nhập khẩu linh kiện từ Trung Quốc.
Ngành này đang chứng kiến sự bùng nổ về số lượng công ty mới. Trong năm 2024, có 31 công ty Trung Quốc ra mắt 36 mẫu robot hình người khác nhau, so với chỉ 8 mẫu từ các công ty Mỹ, theo Morgan Stanley.
Ít nhất sáu công ty tại Trung Quốc – bao gồm các tên tuổi lớn như Unitree và UBTech – đã cho biết họ đã bắt đầu hoặc đang chuẩn bị sản xuất hàng loạt trong năm nay.
VIỆC LÀM CÓ BỊ ĐE DỌA?
Dù ngành còn đang ở giai đoạn sơ khai, các nhà lập pháp Trung Quốc đã bắt đầu thảo luận về tác động sâu rộng mà robot hình người thông minh có thể gây ra với lực lượng lao động.
Khoảng 123 triệu người đang làm việc trong lĩnh vực sản xuất tại Trung Quốc, theo một khảo sát năm 2023 của Cục Thống kê Quốc gia.
Tại kỳ họp Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc năm nay, chuyên gia an sinh xã hội Zheng Gongcheng cảnh báo rằng sự phát triển của robot và AI có thể ảnh hưởng tới khoảng 70% ngành sản xuất của Trung Quốc, và điều đó có thể làm giảm nghiêm trọng mức đóng góp vào hệ thống an sinh xã hội.
Cũng tại kỳ họp đó, ông Liu Qingfeng – Chủ tịch công ty AI nội địa iFlytek – đề xuất xây dựng một chương trình bảo hiểm thất nghiệp AI, cung cấp hỗ trợ từ 6 đến 12 tháng cho những người lao động bị robot thay thế.
Ông Tang Jian – giám đốc công nghệ tại Trung tâm Đổi mới Robot hình người Bắc Kinh – chia sẻ với Reuters bên lề cuộc thi bán marathon robot ở Bắc Kinh hồi tháng 4 rằng các nguyên mẫu robot của trung tâm đang nhắm tới những công việc mà con người không muốn làm vì tính chất nhàm chán, lặp đi lặp lại hoặc nguy hiểm.
Dù có những lo ngại về việc làm, Bắc Kinh vẫn xem công nghệ này là chìa khóa để giải quyết tình trạng thiếu lao động trong các lĩnh vực như chăm sóc người cao tuổi – một nhu cầu đang gia tăng khi dân số 1,4 tỷ của Trung Quốc ngày càng già hóa.
Tháng 12 năm ngoái, chính phủ Trung Quốc công bố kế hoạch quốc gia về chăm sóc người già, trong đó khuyến khích tích hợp robot hình người và AI. Ngay sau đó, tập đoàn công nghệ Ant Group thông báo thành lập công ty con mới là Ant Lingbo Technology, chuyên phát triển robot hình người phục vụ chăm sóc người cao tuổi và các lĩnh vực khác.
“Trong 5 đến 10 năm tới, những robot này có thể dọn dẹp phòng cho cư dân, nhận bưu kiện, thậm chí hỗ trợ di chuyển người từ giường tới nhà vệ sinh,” ông Yao của AgiBot chia sẻ.
Nhân viên làm việc trên dây chuyền lắp ráp robot hình người tại nhà máy AgiBot ở Thượng Hải, Trung Quốc. Ảnh: Reuters
Nhân viên trình diễn robot hình người AgiBot tại đại lý ô tô của Công ty Cổ phần Dịch vụ Ô tô Yongda ở Thượng Hải. Ảnh: Reuters
Người qua đường quay phim robot hình người Unitree G1 do một nhân viên điều khiển tại một công viên ở Hàng Châu, tỉnh Chiết Giang, Trung Quốc. Ảnh: Reuters
