Stacey Wales đứng trước bục phát biểu tại phiên tòa đầu tháng 5-2025, nghẹn ngào nước mắt khi yêu cầu thẩm phán tuyên mức án cao nhất có thể đối với người đàn ông đã bắn chết anh trai cô.
Nhưng điều xuất hiện sau đó khiến cả phòng xử tại Phoenix sững sờ: một video tạo bằng AI, với hình ảnh giống hệt người anh trai quá cố Christopher Pelkey, xuất hiện và nói với hung thủ rằng anh đã tha thứ cho anh ta.
Thẩm phán bày tỏ rằng ông yêu thích và trân trọng video này, rồi tuyên mức án 10,5 năm tù – mức án cao nhất cho tội ngộ sát và còn cao hơn đề nghị của phía công tố. Chỉ vài giờ sau phiên xét xử ngày 1 tháng 5, luật sư bào chữa đã đệ đơn kháng cáo.
Luật sư bào chữa Jason Lamm cho biết tòa phúc thẩm có khả năng sẽ phải xem xét liệu thẩm phán có vi phạm khi dựa vào video tạo bởi AI trong quá trình tuyên án thân chủ của mình hay không.
Tòa án trên khắp nước Mỹ hiện đang vật lộn với cách thức xử lý sự hiện diện ngày càng tăng của trí tuệ nhân tạo trong phòng xử án. Ngay cả trước khi gia đình Pelkey sử dụng AI để “tái tạo tiếng nói” của nạn nhân trong phần phát biểu ảnh hưởng – được cho là lần đầu tiên trong lịch sử tòa án Mỹ – Tòa án Tối cao bang Arizona đã thành lập một ủy ban chuyên nghiên cứu cách ứng dụng AI một cách phù hợp.
Tại Florida, một thẩm phán gần đây đã đội thiết bị thực tế ảo (VR) để trải nghiệm góc nhìn của bị cáo, người khai rằng anh ta chỉ hành động tự vệ khi vung khẩu súng đã nạp đạn tại một đám cưới. Thẩm phán bác bỏ lập luận này.
Tại New York, một người đàn ông không có luật sư đã dùng một avatar tạo bởi AI để đại diện mình trong một phiên xử trực tuyến. Chỉ mất vài giây để các thẩm phán nhận ra người xuất hiện trên màn hình không hề tồn tại thật.
Các chuyên gia cho biết việc sử dụng AI trong phòng xử án đặt ra nhiều lo ngại về pháp lý và đạo đức – đặc biệt nếu công cụ này được dùng hiệu quả để tác động đến thẩm phán hoặc bồi thẩm đoàn. Họ cũng cảnh báo điều này có thể gây bất lợi cho các cộng đồng yếu thế vốn đã đối mặt với sự phân biệt trong hệ thống tư pháp.
David Evan Harris, chuyên gia về deepfake tại Trường Kinh doanh UC Berkeley, cho biết: “Tôi hình dung loại bằng chứng này sẽ gây nhiều tranh cãi, vì nó có thể mang lại lợi thế cho những bên có nhiều nguồn lực hơn những bên không có.”
Harris nói thêm rằng AI có thể tạo ra sức thuyết phục rất mạnh, và giới học thuật đang nghiên cứu sự giao thoa giữa công nghệ này và các chiến thuật thao túng tâm lý.
Cynthia Godsoe, giáo sư luật tại Trường Luật Brooklyn và cựu luật sư công, cảnh báo rằng khi công nghệ này tiếp tục vượt qua ranh giới của thực tiễn pháp lý truyền thống, tòa án sẽ phải đối mặt với những câu hỏi chưa từng có: Bức ảnh AI này có thật sự phù hợp với lời khai nhân chứng? Video này có phóng đại chiều cao, cân nặng hay màu da của nghi phạm không?
“Đây thực sự là một xu hướng đáng lo ngại,” bà nói, “vì nó có thể dẫn đến bằng chứng giả mà có thể không ai phát hiện ra là giả.”
Trong vụ án ở Arizona, chị gái của nạn nhân nói với AP rằng cô đã cân nhắc “đạo đức và luân lý” khi viết kịch bản và sử dụng hình ảnh anh trai mình để giúp anh cất lời trong phiên tuyên án.
Stacey Wales nói: “Điều quan trọng với chúng tôi là tiếp cận việc này với đạo đức và luân lý, và không sử dụng nó để nói những điều mà Chris sẽ không bao giờ nói hoặc tin.”
Tại bang Arizona, các nạn nhân có quyền đưa ra phần phát biểu tác động dưới mọi hình thức kỹ thuật số, theo luật sư Jessica Gattuso chuyên về bảo vệ quyền nạn nhân, người đại diện gia đình.
Khi video phát trong phòng xử, Wales nói rằng chỉ cô và chồng mới biết trước.
“Mục tiêu là để nhân hóa hình ảnh của Chris và chạm đến trái tim thẩm phán,” Wales chia sẻ.
Sau khi xem video, Thẩm phán Todd Lang của Tòa Thượng thẩm Quận Maricopa nói ông “rất xúc động trước vẻ đẹp trong những điều Christopher nói” qua video AI.
“Điều đó cũng nói lên nhiều điều về gia đình,” ông nói. “Bởi vì các bạn đã nói với tôi về sự tức giận, và yêu cầu mức án cao nhất, nhưng ngay cả khi đó là điều các bạn muốn, các bạn vẫn để cho Chris cất lời từ trái tim – theo cách mà các bạn tin rằng anh ấy sẽ nói.”
Luật sư bị cáo cho biết, trong đơn kháng cáo, những phát biểu của thẩm phán có thể là cơ sở để yêu cầu hủy bản án.
Stacey Wales, em gái của Christopher Pelkey, cầm tấm ảnh của anh trai tại nhà mẹ cô ở Chandler, Arizona, ngày 7 tháng 5 năm 2025. Ảnh: AP
Thẩm phán Miguel Rodriguez Albisu sử dụng kính thực tế ảo tại Tòa án Quận Broward ở Fort Lauderdale, vào thứ Năm, ngày 17-12-2024, để trải nghiệm góc nhìn của bị cáo, người khai rằng anh ta chỉ hành động tự vệ khi vung khẩu súng đã nạp đạn tại một đám cưới.
