Trong khi nhiều lãnh đạo các công ty công nghệ, hãng luật, tập đoàn truyền thông và các trường đại học đã cúi đầu trước Donald Trump, thì John Palfrey, chủ tịch Quỹ John D. và Catherine T. MacArthur tuyên bố rằng các tổ chức từ thiện nên chọn con đường phản kháng thay vì đầu hàng.
“Chúng ta có cơ hội để đoàn kết và tiến về phía trước,” Palfrey phát biểu tuần trước. “Chúng ta có thể cùng nhau đứng lên bảo vệ những nguyên tắc nền tảng quan trọng, sát cánh bên nhau để phục vụ mọi cộng đồng tại Mỹ và gìn giữ nền cộng hòa vững mạnh trong nhiều năm tới.”
Sự trở lại của Trump được nhiều người mô tả là một cuộc đoạt quyền mang tính độc tài, tưởng thưởng cho sự phục tùng và trừng phạt sự phản kháng. Giám đốc điều hành Facebook Mark Zuckerberg, hãng ABC News và Đại học Columbia đều đã nhượng bộ hoặc đầu hàng. Nhiều hãng luật lớn cũng cam kết hỗ trợ gần 1 tỷ USD phí pháp lý miễn phí để lấy lòng chính quyền mới.
Tuy nhiên, tuần này, Đại học Harvard – trường đại học lâu đời và giàu có nhất nước Mỹ – đã phản ứng khi chính quyền Trump cắt khoản tài trợ liên bang trị giá 2 tỷ USD, và nhận được lời khen ngợi từ cựu Tổng thống Barack Obama. 60 hiệu trưởng đương nhiệm và tiền nhiệm đã cùng ký một bài xã luận trên tạp chí Fortune thể hiện sự ủng hộ.
Các tổ chức từ thiện có thể sẽ là mục tiêu tiếp theo. Quỹ MacArthur, được thành lập năm 1978, tài trợ cho các hoạt động trong nhiều lĩnh vực như công lý xã hội, biến đổi khí hậu, cải cách tư pháp hình sự, báo chí và truyền thông, phát triển cộng đồng, cũng như hòa bình và an ninh quốc tế. Quỹ sở hữu khoảng 7 tỷ USD và nổi tiếng với các khoản tài trợ “thiên tài” hàng năm dành cho nghệ sĩ, diễn viên và các nhân vật sáng tạo khác.
Gần đây, Palfrey đã đồng tác giả một bài báo với Tonya Allen (Quỹ McKnight) và Deepak Bhargava (Quỹ Freedom Together), cảnh báo rằng các tổ chức từ thiện có thể là mục tiêu tiếp theo và kêu gọi một chiến dịch công khai thể hiện sự đoàn kết nhằm bảo vệ quyền tự do đóng góp. Hơn 300 tổ chức đã ký tên ủng hộ.
Bộ ba tác giả viết: “Chúng ta đã thấy điều này trong lịch sử nước Mỹ và trên toàn thế giới: sự giám sát bị vũ khí hóa. Sự đe dọa đội lốt minh bạch. Đây không phải điều mới. Nhưng phản ứng của chúng ta phải là điều mới: cộng đồng từ thiện không được ngồi chờ như vịt chờ thợ săn.”
Phát biểu qua Zoom từ trụ sở Quỹ MacArthur ở Chicago, Palfrey cho rằng cần phải nêu rõ việc bảo vệ quyền tự do ngôn luận, quyền tự do đóng góp và quyền tự do đầu tư – những giá trị cốt lõi của các tổ chức từ thiện.
“Điều quan trọng là phải vạch ra những ranh giới rõ ràng và nói rằng có những giới hạn không được vượt qua,” ông nói. “Với tôi, Tu chính án thứ nhất là kim chỉ nam rất tốt. Tôi thường nghĩ về lịch sử nước Mỹ và năm 1776 – thời điểm chúng ta quyết định không muốn có vua và phát động cuộc cách mạng.
“Chúng ta chọn luật pháp, chứ không phải sự cai trị của một người, và ngay trong hiến pháp của mình, điều đầu tiên chúng ta bảo vệ là quyền tự do ngôn luận. Tất cả những điều đó là nền tảng cho nền cộng hòa Mỹ, và tôi nghĩ chúng ta cần phải nói rõ ràng về những giá trị đó ngay lúc này.”
Sau ba tháng trở lại Nhà Trắng, Trump đang bị so sánh với mô hình “dân chủ độc đoán qua bầu cử” như của Viktor Orbán ở Hungary. Trump đã nhanh chóng ép Quốc hội phải khuất phục, công kích các thẩm phán và phớt lờ lệnh của họ, trục xuất người nhập cư mà không qua xét xử, đe dọa báo chí tự do và tìm cách áp đặt ý chí của mình lên các trường đại học và các thiết chế văn hóa như Trung tâm Kennedy.
Palfrey, người nghiên cứu lịch sử, cảnh báo: “Nếu nơi chúng ta đang hướng tới giống như mô hình Hungary, chúng ta sẽ chứng kiến sự đàn áp xã hội dân sự – điều này sẽ gây hại cho các cộng đồng trên khắp nước Mỹ. Tôi không nghĩ đó là hướng đi đúng cho đất nước này.
“Chúng ta có cơ hội để điều chỉnh hướng đi. Tôi hy vọng các nhà lãnh đạo sẽ không đàn áp xã hội dân sự và kìm hãm quyền tự do ngôn luận. Đây là lúc thích hợp để nói rõ rằng đó không phải con đường phù hợp với nước Mỹ.”
Palfrey khẳng định nước Mỹ vẫn có một câu chuyện mạnh mẽ để kể với thế giới. “Tôi rất hy vọng những ai có quyền được nói tự do, như chúng tôi ở Mỹ, sẽ sử dụng quyền đó. Đây là điều nếu bạn không dùng thì sẽ mất. Truyền đạt rõ ràng chúng ta là ai, và tiếp tục là ai, là thông điệp rất quan trọng – cả với chính chúng ta và với thế giới.”
Quỹ MacArthur hỗ trợ các tổ chức hoạt động tại 117 quốc gia và có văn phòng tại Ấn Độ và Nigeria. Trong khi đó, Elon Musk – đồng minh của Trump và người giàu nhất thế giới – bị cáo buộc đã cắt giảm nguồn cung cấp thực phẩm và thuốc men cho những người nghèo nhất thế giới bằng cách triệt hạ Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID).
Palfrey nói: “Chúng tôi chủ yếu tài trợ cho các tổ chức ở Mỹ, nhưng cũng có hoạt động ở nước ngoài. Câu hỏi là: liệu thế giới còn có thể tin tưởng Mỹ là đối tác từ thiện hay không – và câu hỏi đó hiện vẫn bỏ ngỏ.”
Trong khi đó, Musk và cái gọi là “Bộ Hiệu quả Chính phủ” đã cắt giảm nhân sự hàng loạt tại các cơ quan liên bang, sa thải hàng nghìn người không rõ lý do. Hệ quả đang ảnh hưởng đến phát triển quốc tế, nghiên cứu khoa học và các cộng đồng gặp khó khăn. Điều đó khiến công việc của các tổ chức từ thiện càng trở nên cấp thiết.
Palfrey mô tả công việc từ thiện là phi đảng phái, nhằm giúp đỡ người dân ở mọi khu vực trên đất nước. Ông nói: “Hiện có quá nhiều nhu cầu ở các cộng đồng. Một phần do bị cắt giảm tài trợ từ liên bang.
“Hãy tưởng tượng bạn là một nhà nghiên cứu ung thư, đang cứu sống những đứa trẻ mắc bệnh, và đột nhiên bị cắt tài trợ. Nếu bạn là tổ chức tài trợ nghiên cứu ung thư, thì tiền của bạn lúc này còn cần thiết hơn bao giờ hết – nên chúng ta cần hành động.”
Quỹ MacArthur sẽ tăng mức tài trợ thêm hơn 20% cho các năm 2025 và 2026. “Tôi không tin rằng từ thiện tư nhân có thể bù đắp hoàn toàn cho các khoản cắt giảm đang diễn ra ở Mỹ và trên thế giới, nhưng tôi tin chúng ta có thể và nên làm nhiều hơn. Đó là điều chúng ta được kêu gọi để thực hiện trong thời điểm này.”
Bài viết chung của Palfrey cảnh báo rằng từ thiện thường vận hành chậm, nhưng hiện giờ không còn thời gian để chần chừ. Ông kêu gọi các tổ chức hãy nói chuyện bằng ngôn ngữ rõ ràng, tránh thứ “ngôn ngữ từ thiện” sáo rỗng, và kiên định lập trường. Ông hy vọng các lĩnh vực khác sẽ cùng tham gia, vì lòng can đảm có tính lan truyền.
“Tôi rất mong cộng đồng doanh nghiệp sẽ lên tiếng: đây là điều quan trọng sống còn đối với chúng tôi, và đây là cách chúng tôi sẽ cùng nhau bảo vệ nó. Tôi cũng mong các trường đại học và cao đẳng sẽ làm điều tương tự, nói rằng: đây là nền tảng thiết yếu mà chúng ta cần duy trì. Đó là điều mà mọi nhóm ở Mỹ đều có thể làm được, và cũng rất phù hợp với tinh thần của đất nước này – nơi chúng ta đoàn kết vì lý tưởng chung.”
John Palfrey, Chủ tịch Quỹ MacArthur, là một trong số các nhà hảo tâm đang phản đối chính quyền Trump. Ảnh: Getty Images
