Mỹ sẽ chật vật khi đối đầu châu Á trong chiến lược chip

Mỹ đã “khinh suất” trong lĩnh vực sản xuất chip suốt nhiều năm, tạo điều kiện cho Trung Quốc và các trung tâm công nghệ khác ở châu Á bứt phá. Đó là nhận định của bà Gina Raimondo, khi ấy là Bộ trưởng Thương mại Mỹ, trong một cuộc phỏng vấn với BBC hồi năm 2021.
Bốn năm sau, chip vẫn là chiến địa trong cuộc đua công nghệ giữa Mỹ và Trung Quốc, và Tổng thống Mỹ Donald Trump giờ đây muốn tăng tốc quá trình sản xuất cực kỳ phức tạp và tinh vi – điều mà các khu vực khác phải mất hàng chục năm để hoàn thiện.
Ông nói rằng chính sách thuế quan của mình sẽ giải phóng nền kinh tế Mỹ và đưa việc làm trở lại trong nước. Tuy nhiên, thực tế là nhiều tập đoàn lớn lâu nay vẫn gặp khó khăn với tình trạng thiếu lao động tay nghề cao và sản phẩm kém chất lượng tại các nhà máy ở Mỹ.
Vậy Trump sẽ làm gì khác biệt? Và trong khi Đài Loan cùng các nước châu Á khác đang nắm “bí quyết” sản xuất chip siêu chính xác, liệu Mỹ có khả năng sản xuất được chúng, lại còn với quy mô lớn?
Chip bán dẫn – bí quyết thành công
Chip bán dẫn là thành phần then chốt trong mọi thiết bị từ máy giặt đến iPhone, từ máy bay chiến đấu đến xe điện. Những miếng silicon nhỏ bé này – gọi là chip – được phát minh tại Mỹ, nhưng ngày nay, châu Á mới là nơi sản xuất các loại chip tiên tiến nhất với quy mô khổng lồ.
Quy trình sản xuất chip vô cùng tốn kém và đòi hỏi công nghệ cao. Chẳng hạn, một chiếc iPhone có thể chứa các con chip được thiết kế tại Mỹ, sản xuất tại Đài Loan, Nhật Bản hoặc Hàn Quốc, sử dụng nguyên liệu như đất hiếm – chủ yếu khai thác từ Trung Quốc. Sau đó, chip có thể được chuyển sang Việt Nam để đóng gói, rồi đưa sang Trung Quốc để lắp ráp và kiểm thử, trước khi vận chuyển đến Mỹ.
Chip từng được phát minh ở Mỹ, nhưng giờ các nước châu Á thống trị sản xuất. Đây là một hệ sinh thái tích hợp sâu rộng, được hình thành qua hàng thập kỷ.
Trump từng ca ngợi ngành công nghiệp chip nhưng cũng đe dọa áp thuế. Ông đã tuyên bố với hãng sản xuất chip hàng đầu thế giới là Công ty Sản xuất Bán dẫn Đài Loan (TSMC) rằng họ sẽ phải chịu mức thuế 100% nếu không xây nhà máy tại Mỹ.
Với một hệ sinh thái phức tạp và cạnh tranh khốc liệt như vậy, các doanh nghiệp cần được đảm bảo ổn định để lập kế hoạch cho những khoản đầu tư dài hạn, vượt qua cả nhiệm kỳ của Trump. Việc chính sách thay đổi liên tục không giúp ích gì. Dù vậy, một số doanh nghiệp vẫn thể hiện thiện chí đầu tư vào Mỹ.
Các khoản trợ cấp khổng lồ từ chính phủ Trung Quốc, Đài Loan, Nhật Bản và Hàn Quốc cho các doanh nghiệp tư nhân phát triển chip là một trong những lý do chính giúp họ thành công.
Đó cũng là lý do Mỹ ban hành Đạo luật Chip và Khoa học vào năm 2022 dưới thời Tổng thống Joe Biden – nhằm đưa sản xuất chip trở lại trong nước và đa dạng hóa chuỗi cung ứng – thông qua các khoản trợ cấp, ưu đãi thuế và tín dụng để khuyến khích sản xuất nội địa.
Một số công ty như TSMC – nhà sản xuất chip lớn nhất thế giới – và Samsung – hãng điện thoại lớn nhất thế giới – đã trở thành những bên được hưởng lợi lớn từ đạo luật này. TSMC nhận 6,6 tỷ USD tiền trợ cấp và cho vay để xây nhà máy tại Arizona, còn Samsung nhận khoảng 6 tỷ USD cho cơ sở ở Taylor, Texas.
TSMC cũng công bố thêm khoản đầu tư 100 tỷ USD vào Mỹ dưới thời Trump, bên cạnh 65 tỷ USD trước đó cho ba nhà máy. Việc đa dạng hóa sản xuất cũng giúp ích cho TSMC, trong bối cảnh Trung Quốc nhiều lần đe dọa kiểm soát hòn đảo này.
Tuy nhiên, cả TSMC và Samsung đều gặp nhiều khó khăn với các khoản đầu tư tại Mỹ, bao gồm chi phí leo thang, thiếu hụt lao động tay nghề cao, chậm tiến độ xây dựng và sự phản đối từ các công đoàn địa phương.
“Đây không chỉ là một nhà máy sản xuất vỏ hộp,” ông Marc Einstein – giám đốc nghiên cứu tại công ty phân tích thị trường Counterpoint – nói. “Những nhà máy sản xuất chip là môi trường công nghệ cao, vô trùng cực kỳ phức tạp, phải mất nhiều năm để xây dựng.”
Và dù có đầu tư mạnh vào Mỹ, TSMC vẫn khẳng định phần lớn hoạt động sản xuất – đặc biệt là chip máy tính tiên tiến nhất – sẽ vẫn được duy trì tại Đài Loan.
TSMC đã đầu tư vào sản xuất chip tại Mỹ.
Ngày nay, các nhà máy của TSMC tại Arizona sản xuất chip chất lượng cao. Nhưng theo Chris Miller – tác giả cuốn Chiến tranh Chip: Cuộc chiến vì công nghệ quan trọng nhất thế giới – những con chip này “vẫn lạc hậu một thế hệ so với công nghệ tiên tiến nhất ở Đài Loan.”
“Quy mô sản xuất phụ thuộc vào mức đầu tư tại Mỹ so với Đài Loan,” ông nói. “Hiện nay, Đài Loan có năng lực lớn hơn rất nhiều.”
Thực tế là Đài Loan đã mất hàng chục năm để xây dựng năng lực đó, và bất chấp việc Trung Quốc chi hàng tỷ đô la để cố gắng giành lấy thế mạnh công nghệ của Đài Loan, ngành công nghiệp chip của hòn đảo này vẫn tiếp tục phát triển mạnh mẽ.
TSMC là công ty tiên phong với mô hình “xưởng đúc (foundry)” – nơi các hãng sản xuất chip nhận thiết kế từ Mỹ và sản xuất chip cho các công ty khách hàng.
Nhờ vào làn sóng khởi nghiệp từ Thung lũng Silicon như Apple, Qualcomm và Intel, TSMC đã có thể cạnh tranh với các tập đoàn khổng lồ của Mỹ và Nhật Bản nhờ đội ngũ kỹ sư giỏi, lao động lành nghề và sự chia sẻ tri thức.
“Liệu Mỹ có thể sản xuất chip và tạo ra việc làm?” ông Marc Einstein đặt câu hỏi. “Chắc chắn là có. Nhưng họ có thể sản xuất chip ở mức vài nanomet không? Có lẽ là không.”
Một trong những lý do là chính sách nhập cư của ông Trump, có thể hạn chế dòng nhân lực tay nghề cao từ Trung Quốc và Ấn Độ.
“Ngay cả Elon Musk cũng gặp vấn đề nhập cư với các kỹ sư Tesla,” ông Einstein nói, ám chỉ việc Musk ủng hộ chương trình thị thực H-1B đưa lao động kỹ thuật cao đến Mỹ.
“Đó là một nút thắt cổ chai và họ chẳng thể làm gì, trừ khi thay đổi hoàn toàn quan điểm về nhập cư. Anh không thể ‘hô biến’ ra những người có bằng tiến sĩ được.”
Tác động lan tỏa toàn cầu
Dù vậy, Trump vẫn gia tăng áp lực bằng cách ra lệnh điều tra thương mại vì lý do an ninh quốc gia đối với lĩnh vực bán dẫn.
“Đó là dùng một cờ-lê khổng lồ cho một cỗ máy tinh tế,” ông Einstein nhận xét. “Như Nhật Bản chẳng hạn – nước này đang đặt kỳ vọng vào việc phục hồi kinh tế nhờ ngành bán dẫn, và thuế quan không nằm trong kế hoạch kinh doanh.”
Tác động dài hạn với ngành công nghiệp, theo ông Miller, là việc nhiều nền kinh tế lớn như Trung Quốc, châu Âu và Mỹ sẽ tập trung nhiều hơn vào sản xuất nội địa.
Một số công ty có thể tìm thị trường mới. Ví dụ, tập đoàn công nghệ Trung Quốc Huawei đã mở rộng sang châu Âu và các thị trường mới nổi như Thái Lan, UAE, Ả Rập Xê Út, Malaysia và nhiều nước châu Phi – nhằm đối phó với lệnh cấm xuất khẩu và thuế quan – dù biên lợi nhuận ở các nước đang phát triển thường rất thấp.
“Cuối cùng thì Trung Quốc sẽ muốn chiến thắng – họ phải đổi mới và đầu tư vào R&D. Hãy nhìn vào cái họ làm với Deepseek,” ông Einstein nói, nhắc đến chatbot AI do Trung Quốc phát triển.
“Nếu họ sản xuất chip tốt hơn, ai rồi cũng sẽ tìm đến họ. Hiệu quả về chi phí là điều họ đã làm được, và về lâu dài, đó sẽ là công nghệ chế tạo siêu cao cấp.”
Trong lúc đó, những trung tâm sản xuất mới có thể sẽ xuất hiện. Theo các chuyên gia, Ấn Độ là một quốc gia đầy tiềm năng – khả năng hòa nhập vào chuỗi cung ứng chip còn lớn hơn cả Mỹ – vì nằm gần châu Á hơn, chi phí lao động rẻ và giáo dục tốt.
Con bài mặc cả (bargaining chip)
Các công ty chip không hoàn toàn bị bóp nghẹt bởi thuế quan. Việc các tập đoàn Mỹ như Microsoft, Apple và Cisco phụ thuộc nhiều vào chip có thể tạo áp lực buộc Trump phải rút lại các mức thuế đối với ngành này.
Một số người trong ngành tin rằng chính việc Apple CEO Tim Cook vận động mạnh mẽ đã giúp sản phẩm smartphone, laptop và thiết bị điện tử được miễn thuế. Trump thậm chí được cho là đã gỡ bỏ lệnh cấm bán chip Nvidia cho Trung Quốc sau khi có sự vận động hành lang.
Khi được hỏi cụ thể về sản phẩm Apple tại Phòng Bầu dục hôm thứ Hai, Trump nói: “Tôi là người rất linh hoạt,” và thêm rằng “Có thể sẽ có chuyện xảy ra, tôi nói chuyện với Tim Cook, tôi vừa giúp ông ấy gần đây.”
Ông Einstein cho rằng rốt cuộc mọi chuyện đều xoay quanh việc Trump muốn đạt được một thỏa thuận – vì chính quyền của ông hiểu rằng không thể chỉ “xây thêm một tòa nhà lớn” là có thể giải quyết vấn đề chip.
“Tôi nghĩ chính quyền Trump đang cố làm điều tương tự như với Bytedance – công ty mẹ của TikTok. Ông ta nói: Tôi sẽ không để anh hoạt động tại Mỹ nữa trừ khi anh nhượng cổ phần cho Oracle hoặc một công ty Mỹ khác,” ông Einstein nhận xét.
“Tôi nghĩ họ đang cố gắng dùng chiêu tương tự – TSMC sẽ không rút khỏi thị trường đâu, vậy thì ép họ hợp tác với Intel và chia phần chiếc bánh.”
Nhưng hệ sinh thái bán dẫn tại châu Á mang lại một bài học quý giá: không quốc gia nào có thể tự mình vận hành một ngành công nghiệp chip hoàn chỉnh. Và nếu muốn sản xuất chip tiên tiến, hiệu quả và quy mô lớn – cần phải có thời gian.
Trump đang cố gắng dựng nên ngành công nghiệp chip bằng chủ nghĩa bảo hộ và sự biệt lập, trong khi điều giúp ngành công nghiệp này vươn lên ở châu Á lại hoàn toàn ngược lại: hợp tác trong một nền kinh tế toàn cầu hóa.