Trong thời gian đếm ngược đến cuộc bầu cử Mỹ năm ngoái, nhiều nhà báo có nhiệm vụ nắm bắt ý kiến cử tri liên tục nghe thấy hai từ: “Nền kinh tế.”
Đây là một cụm từ bao quát (a catch-all term), mang ý nghĩa khác nhau đối với từng người. Nhưng khi khảo sát những người ủng hộ Donald Trump, các nhà báo thấy đây thường là yếu tố hàng đầu thúc đẩy lá phiếu của họ.
Giờ đây, tám tuần sau khi Trump nhậm chức tổng thống, những cuộc thảo luận về “nền kinh tế” bị chi phối bởi các từ như “hỗn loạn”, “bất ổn” và khả năng “suy thoái”.
Nhóm của Trump thích dùng các cụm từ nhẹ nhàng hơn như “chuyển đổi”, “xáo trộn” và “giải độc”, đồng thời lập luận rằng bất kỳ đau đớn ngắn hạn nào cũng sẽ mang lại lợi ích dài hạn.
Nhưng các chỉ số đo lường mức độ chắc chắn của doanh nghiệp, niềm tin nhà đầu tư và sự ổn định thị trường lại đang lao dốc theo hướng ngược lại.
Đây là hệ quả trực tiếp từ chính sách thuế quan thiếu nhất quán của Trump.
Khi Tổng thống Mỹ áp thuế nặng lên hàng nhập khẩu và liên tục đe dọa các mức thuế mới, kích động các đối tác lâu năm và đồng minh vào những cuộc đối đầu căng thẳng, một cuộc chiến thương mại toàn cầu đang bùng nổ.
Đây là một nước Mỹ đối đầu thế giới.
Hai loại thuế quan
Trump đang sử dụng thuế quan cho hai mục đích khác nhau.
Loại thuế quan đầu tiên nhằm thúc đẩy chính sách thương mại “Nước Mỹ trên hết” của ông.
Những mức thuế này là công cụ tài chính, một biện pháp bảo hộ truyền thống nhằm gây bất lợi cho các nhà sản xuất nước ngoài và kích thích sản xuất trong nước. Thuế quan áp lên nhôm và thép – điều khiến Australia tức giận trong tuần này – thuộc loại này.
Loại thuế quan thứ hai nhằm gây áp lực buộc các nhà lãnh đạo thế giới phải nhượng bộ Trump.
Không phải là công cụ tài chính, những loại thuế này là con bài thương lượng (bargaining chips) – hoặc trong một số trường hợp, vũ khí cưỡng ép.
Ví dụ, Trump bất ngờ quyết định áp thuế lên Colombia.
Khi tổng thống Colombia từ chối chấp nhận các chuyến bay quân sự chở những người bị trục xuất bị còng tay, Trump tuyên bố sẽ ngay lập tức áp thuế 25% lên hàng nhập khẩu từ Colombia và có thể còn nhiều hơn nữa.
Tổng thống Colombia phản ứng cứng rắn, nhưng trước nguy cơ nền kinh tế bị tê liệt, cuối cùng ông phải nhượng bộ.
Những ván cờ thương mại
Một số mức thuế có vẻ thuộc cả hai loại trên, khiến ranh giới giữa bảo hộ và chiến thuật ép buộc không rõ ràng. Điều này có thể thấy ở các mức thuế đánh vào những đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ – Trung Quốc, Canada và Mexico.
Trump than phiền về sự mất cân bằng thương mại với các quốc gia này và nói rằng thuế quan là cách để đảo ngược thâm hụt.
Nhưng phần lớn những phát biểu của ông và các sắc lệnh chính thức từ Nhà Trắng cho thấy ông đang sử dụng thuế quan để buộc ba nước này hành động mạnh hơn về buôn lậu fentanyl và nhập cư bất hợp pháp.
Khi các mức thuế được áp đặt, Trung Quốc đã đáp trả bằng thuế quan trả đũa. Nhưng Canada và Mexico lại nhượng bộ, thông báo các biện pháp siết chặt kiểm soát biên giới.
Trump sau đó hoãn các mức thuế – rồi áp dụng chúng một tháng sau đó (với một số trường hợp ngoại lệ), đồng thời cảnh báo cả hai nước chuẩn bị cho những đợt tăng thuế tiếp theo.
Canada hiện cáo buộc Trump đang sử dụng thuế quan để làm suy yếu nền kinh tế nước này đến mức Mỹ có thể kiểm soát Canada.
Thực tế, Trump đã đăng trên mạng xã hội tuần này: “Điều duy nhất hợp lý là Canada trở thành tiểu bang thứ 51 của chúng ta.”
Việc Trump đối xử với Canada theo cách này đã khiến nước này áp dụng hàng loạt thuế trả đũa, gây tổn thất cho các nhà xuất khẩu Mỹ.
Các mức thuế trả đũa của Trung Quốc đối với thịt, ngũ cốc và trái cây chắc chắn sẽ gây khó khăn cho nông dân Mỹ.
Mexico cũng tuyên bố sẽ trả đũa, nhưng kế hoạch cụ thể vẫn chưa rõ ràng.
Một cuộc chiến khốc liệt
Trong cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và thế giới, nhiều nước đang phản công quyết liệt. Và tại Mỹ, những tổn thất đã bắt đầu lộ rõ.
Do sự bất ổn của nhà đầu tư và lo ngại suy thoái do thuế quan, chứng khoán Mỹ lao dốc.
Đối với người tiêu dùng Mỹ, tác động đến chi phí sinh hoạt cũng đang dần bộc lộ.
Ví dụ, một số nhà máy bia tuyên bố họ sẽ phải tăng giá bán để bù đắp chi phí lon nhôm nhập khẩu đắt đỏ hơn.
Nhưng đó vẫn chưa là gì so với mức thuế 200% mà Trump đe dọa áp lên đồ uống châu Âu để trả đũa thuế quan của EU đối với rượu whiskey Mỹ.
Dĩ nhiên, việc giá cả tăng do thuế quan sẽ ảnh hưởng xa hơn nhiều chứ không chỉ ở quán bar và cửa hàng rượu.
Chỉ riêng thuế quan đánh vào kim loại cũng đã khiến các ngành từ sản xuất ô tô đến xây dựng cảnh báo về khả năng tăng giá.
Niềm tin sụp đổ
Sau khi Trump thắng cử vào tháng 11 năm ngoái, những người Mỹ lo lắng về nền kinh tế đã ăn mừng.
Khảo sát tâm lý người tiêu dùng của Đại học Michigan – thước đo cảm nhận của người dân Mỹ về tình hình tài chính cá nhân và kinh tế chung – ghi nhận sự tăng nhẹ trong vài tháng sau bầu cử.
Nhưng đến đầu năm nay, tâm lý bắt đầu đảo chiều. Và đến thứ Sáu, nó sụp đổ.
Điểm số rơi xuống 57,9, giảm 11% chỉ trong một tháng, xuống mức thấp hơn cả giai đoạn đỉnh điểm của COVID (dù vẫn cao hơn so với thời kỳ lạm phát tràn lan năm 2022-2023).
Điều này cho thấy một bộ phận lớn người Mỹ đang mất niềm tin vào vị tổng thống mà họ từng tin tưởng sẽ mang lại sự thịnh vượng.
Liệu các mức thuế của Trump có khiến nước Mỹ trở nên đắt đỏ trở lại?
Các cuộc thăm dò đã phản ánh mối lo ngại rộng rãi về tác động kinh tế.
Trong cuộc khảo sát của Reuters/Ipsos công bố hôm thứ Tư,ngày 12-3, có tới 70% người Mỹ nói rằng họ tin thuế quan sẽ làm tăng giá thực phẩm và hàng tiêu dùng. 57% cho rằng chính sách kinh tế của Trump quá thiếu nhất quán. Chỉ 32% đồng tình với cách ông giải quyết vấn đề chi phí sinh hoạt.
Nhưng hiện tại, Trump vẫn không nao núng. Ông xem cuộc chiến thuế quan này là dự án dài hạn để “sửa chữa những sai trái của thế giới (to right the world’s wrongs)” và đem lại lợi ích công bằng hơn cho Mỹ.
Chính quyền của ông vẫn tiếp tục lập luận – đi ngược lại quan điểm của nhiều nhà kinh tế – rằng lợi ích sẽ lớn hơn tổn thất (the pros will outweigh the cons).
“Chúng ta đã bị lừa suốt nhiều năm, và tôi sẽ không để điều đó tiếp diễn nữa,” Trump tuyên bố đầu tuần này.
“Tôi sẽ không nhượng bộ.”
Các cửa hàng trên khắp Canada đã ngừng bán rượu của Mỹ để đáp trả thuế quan áp đặt lên hàng hóa Canada. Ảnh: Reuters
