Nền kinh tế vũ trụ đang bùng nổ hay suy thoái?

Ngành công nghiệp vũ trụ đang mở rộng hay gặp khó khăn? Chỉ trong vài tuần qua, áp lực ngân sách đã đe dọa các chương trình lớn của chính phủ Mỹ, bao gồm cả Hệ thống Phóng Không gian (SLS), trong khi ngay cả tập đoàn không gian tư nhân Blue Origin cũng phải cắt giảm nhân sự (trimming staff).

Cùng lúc đó, nguồn vốn đầu tư mạo hiểm vẫn sôi động, nhu cầu vệ tinh gia tăng và các nhà phân tích vẫn dự báo tăng trưởng ổn định trong nhiều năm tới.

Mặc dù những tín hiệu trái ngược này tạo ra bức tranh khó đoán về sức khỏe của nền kinh tế vũ trụ, chúng phản ánh một câu chuyện sâu sắc hơn về một ngành công nghiệp đang ở thời điểm bước ngoặt (a pivotal moment).

“Thực tế rất phức tạp, với nhiều yếu tố đan xen góp phần tạo nên những tín hiệu mâu thuẫn này,” Lucas Pleney, cố vấn cấp cao tại công ty nghiên cứu vũ trụ Novaspace, nhận xét.

Cốt lõi của vấn đề là ngành công nghiệp vũ trụ đang mắc kẹt giữa sự thận trọng ngắn hạn và lạc quan dài hạn. Áp lực ngân sách chính phủ và sự thay đổi ưu tiên đang tạo ra nhiều bất ổn, trong khi đầu tư mạo hiểm vẫn tiếp tục nhưng có chọn lọc hơn, khiến một số công ty khởi nghiệp khó huy động vốn, còn các doanh nghiệp lớn tìm cách cắt giảm chi phí trước sự biến động của thị trường.

Điều chỉnh để thích nghi

“Không thể phủ nhận ảnh hưởng của các quyết định từ chính phủ đối với lĩnh vực này,” Pleney nói tiếp.

“Phần lớn nguồn tài trợ vẫn đến từ ngân sách công, và khi chính phủ thắt chặt chi tiêu (tightens its belt), khu vực tư nhân thường sẽ phản ứng tương ứng – thậm chí còn cắt giảm trước để đón đầu. Chúng ta đang chứng kiến điều đó diễn ra ngay lúc này.”

Ví dụ, SLS – tên lửa không gian xa hàng đầu của NASA – đã bị giám sát chặt chẽ trong thời gian qua, với chi phí phóng ước tính khoảng 2 tỷ USD mỗi lần, một con số khó có thể chấp nhận cho các sứ mệnh lên Mặt Trăng thường xuyên.

Hệ thống bệ phóng di động Mobile Launcher-2, được thiết kế để chuẩn bị cho các chuyến bay không gian xa của SLS, ban đầu được dự toán khoảng 383 triệu USD nhưng nay có thể lên tới 2,5 tỷ USD.

“Những điểm yếu này khiến SLS trở thành mục tiêu chỉ trích,” Pleney cho biết, đặc biệt trong bối cảnh chính quyền Trump hiện nay tập trung vào việc chi tiêu hiệu quả.

“Những quyết định từ chính phủ có tác động lan tỏa đến toàn ngành,” ông nói thêm. “Ảnh hưởng trực tiếp nhất là tình trạng cắt giảm nhân sự tại các cơ quan liên bang.”

Nhưng tác động không chỉ dừng ở đó. Phòng thí nghiệm Sức đẩy Phản lực (JPL) của NASA đang sa thải nhân sự liên quan đến sứ mệnh Mars Sample Return (chuyển mẫu về từ sao Hỏa), một chương trình quan trọng tại trung tâm Pasadena, California, vốn đang bị cắt giảm.

Ở khu vực tư nhân, Pleney nhận định việc Blue Origin thu hẹp quy mô có thể là một động thái đón đầu để giữ vững vị thế trong giai đoạn bất ổn.

Tái cơ cấu, không phải rút lui

Pleney lưu ý rằng việc cắt giảm nhân sự không phải lúc nào cũng là dấu hiệu của khó khăn, mà với nhiều công ty, đây chỉ là một phần của chu kỳ kinh doanh bình thường.

“Các công ty hàng không vũ trụ thường tuyển dụng mạnh trong giai đoạn phát triển và sau đó giảm nhân sự (reduce headcount) khi sản phẩm đi vào vận hành để cắt giảm chi phí,” ông giải thích.

“Đây là điều chỉnh bình thường, không phải dấu hiệu của những vấn đề mang tính hệ thống. Trong trường hợp của Blue Origin, tôi tin rằng họ sẽ thay đổi ưu tiên và tuyển dụng nhiều hơn ở các mảng khác.”

Quan trọng là, sự tăng trưởng trong nền kinh tế vũ trụ không diễn ra đồng đều.

Theo phân tích của Novaspace, lĩnh vực hạ nguồn – bao gồm các công ty sử dụng tài sản vũ trụ để cung cấp dịch vụ viễn thông, hình ảnh và các dịch vụ khác – vẫn đang tăng trưởng ổn định. Doanh thu của phân khúc này dự kiến tăng từ 157 tỷ USD vào năm 2024 với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) 3,5% trong 10 năm tới.

Mảng này của ngành công nghiệp không gian được hưởng lợi từ nhu cầu ổn định của thị trường tiêu dùng.

Ngược lại, lĩnh vực thượng nguồn trị giá 60 tỷ USD – bao gồm sản xuất, phóng và cơ sở hạ tầng phục vụ các hoạt động không gian – chỉ được dự báo tăng trưởng 1-3% do tính chu kỳ và sự phụ thuộc lớn vào chính sách của chính phủ.

“Lĩnh vực thượng nguồn đang gặp nhiều biến động hơn,” Pleney nói, “do các dự án bị ảnh hưởng mạnh bởi sự thay đổi trong chương trình nghị sự của chính phủ.”

Nhìn chung, Novaspace dự báo nền kinh tế vũ trụ toàn cầu sẽ tăng 7% trong năm nay, đạt 620 tỷ USD.

Điểm bước ngoặt

Ngành vũ trụ được cho là đang trải qua một sự chuyển đổi lớn trên nhiều mặt. Mặc dù cắt giảm ngân sách, trì hoãn dự án và thu hẹp lực lượng lao động đang tạo ra những thách thức trước mắt, các nhà phân tích vẫn thấy triển vọng tăng trưởng mạnh mẽ trong dài hạn, đặc biệt là ở các thị trường hạ nguồn do khu vực thương mại dẫn dắt.

“Sự hào hứng xung quanh việc phát triển cơ sở hạ tầng mới, kết nối vệ tinh vẫn có cơ sở vững chắc,” Pleney cho biết, “nhưng đang chịu áp lực từ những đối thủ mới, đặc biệt là các công ty tích hợp theo chiều dọc như SpaceX, và sắp tới là chòm vệ tinh băng thông rộng quỹ đạo thấp (LEO) của Amazon Kuiper.”

Nhu cầu về dịch vụ băng thông rộng nói chung vẫn rất cao, theo Carissa Christensen, CEO công ty phân tích vũ trụ BryceTech, “và các chòm vệ tinh LEO đang lấp đầy khoảng trống trong vùng phủ sóng mặt đất, thậm chí có thể mở rộng đáng kể bằng cách cạnh tranh trực tiếp với các nhà cung cấp mặt đất.”

Theo Christensen, câu hỏi quan trọng để dự đoán tương lai của nền kinh tế vũ trụ là liệu các hệ thống như Kuiper hoặc Starlink của SpaceX – mạng LEO đã đi vào hoạt động – có thể cung cấp dịch vụ với chất lượng và giá cả đủ cạnh tranh để thu hút người dùng rời bỏ các nhà cung cấp truyền thống hay không.

“Trong khi chúng ta đã chứng kiến sự phát triển của băng thông rộng LEO và các dịch vụ quản lý, thì thị trường quỹ đạo địa tĩnh (GEO) truyền thống lại không có kết quả khả quan,” bà nói. “Nhìn chung, nhu cầu GEO đã giảm do nhu cầu truyền hình suy giảm, và áp lực doanh thu này sẽ còn tiếp tục.”

Trong khi đó, Christensen cho biết ngân sách dành cho an ninh quốc gia trong lĩnh vực vũ trụ đang tăng trên toàn cầu, mở ra cơ hội mới cho các công ty phục vụ các nhiệm vụ quân sự và tình báo. Tuy nhiên, vẫn còn căng thẳng giữa việc đáp ứng nhu cầu bằng các hệ thống do chính phủ sở hữu và nhà thầu xây dựng, so với việc mua dịch vụ từ các nhà cung cấp thương mại.

Bất ổn trong lĩnh vực quốc phòng

Tuy nhiên, ngân sách quốc phòng cũng không tránh khỏi cắt giảm chi phí. Chính quyền Trump gần đây đã chỉ đạo Lầu Năm Góc giảm ngân sách 8% mỗi năm trong vòng năm năm tới.

Mức độ ảnh hưởng của việc cắt giảm đối với lĩnh vực vũ trụ vẫn chưa rõ ràng, vì các chương trình ưu tiên của chính phủ có thể sẽ được bảo vệ khỏi bị cắt giảm, theo tuyên bố ngày 19-2 của Robert Salesses, người đang đảm nhiệm vai trò Thứ trưởng Quốc phòng.

“Trong quá trình tái cơ cấu này, lĩnh vực vũ trụ có thể là một trong những khu vực ưu tiên mà ngân sách vẫn có thể tăng, dù được chi tiêu theo cách mới và dựa nhiều hơn vào hợp đồng thương mại,” một chuyên gia ngân hàng đầu tư giấu tên nói với SpaceNews.

“Rõ ràng là có một số chương trình vũ khí lỗi thời mà quân đội muốn loại bỏ nếu không bị ràng buộc bởi Quốc hội và các vấn đề việc làm. Ngoài ra, nhiều người tin rằng chính phủ có thể vận hành với ít nhân sự hơn nếu những người còn lại được trang bị công nghệ tiên tiến để làm việc hiệu quả hơn. Chúng ta sẽ thấy. Đây là thời điểm đầy biến động và khó lường.”

Con đường đầy thách thức nhưng giàu tiềm năng

Mặc dù các công ty vũ trụ giai đoạn đầu đã thành công trong việc huy động vốn, Christensen của BryceTech cũng lưu ý rằng một số công ty được tài trợ bởi quỹ đầu tư mạo hiểm – đặc biệt là những công ty có định giá cao – đang gặp khó khăn trong việc tìm kiếm khách hàng thương mại và huy động thêm vốn trong bối cảnh tài chính hiện nay.

“Các công ty viễn thám đặc biệt rơi vào nhóm này,” bà nói. “Các chương trình của chính phủ đã hỗ trợ họ, nhưng nếu chính phủ cắt giảm ngân sách, tác động sẽ rất lớn.”

Các thị trường mới nổi như Dịch vụ, Lắp ráp và Sản xuất trong không gian (ISAM) cũng phụ thuộc nhiều vào các chương trình của chính phủ, khi các cơ quan vừa đóng vai trò khách hàng, vừa là đối tác phát triển. Nếu nguồn vốn bị chuyển hướng khỏi các dự án này, tăng trưởng có thể chững lại.

Cuối cùng, lĩnh vực vũ trụ vẫn là một bức tranh đầy tương phản: một bên là sự điều chỉnh ngắn hạn và thắt lưng buộc bụng, nhưng mặt khác là niềm lạc quan bền vững về sự mở rộng trong tương lai.

Các nhà phân tích như Pleney của Novaspace dự đoán phân khúc thượng nguồn sẽ tiếp tục dễ bị ảnh hưởng trước những thay đổi trong chi tiêu của chính phủ, trong khi các thị trường hạ nguồn có vị thế tốt hơn để tăng trưởng ổn định trong dài hạn.