Bức ảnh chụp ngày 27-8-2003 bởi Kính viễn vọng không gian Hubble của NASA, ghi lại khoảnh khắc Sao Hỏa tiến gần Trái Đất nhất trong gần 60.000 năm. Ảnh: NASA
Liệu NASA vẫn đang hướng về Mặt Trăng, hay bước nhảy vọt tiếp theo sẽ là bỏ qua Mặt Trăng để tiến thẳng đến Sao Hỏa?
Nhiều đồn đoán đang gia tăng rằng chính quyền của Tổng thống Donald Trump có thể cắt giảm (scale back) hoặc hủy bỏ các sứ mệnh Artemis của NASA, đặc biệt sau khi một quan chức cấp cao rời đi và Boeing lên kế hoạch cắt giảm nhân sự tham gia chế tạo tên lửa mặt trăng.
Tối thứ Tư, 19-2, NASA bất ngờ thông báo Jim Free, phó giám đốc cấp cao kỳ cựu, sẽ nghỉ hưu vào thứ Bảy.
NASA không đưa ra lý do cho sự ra đi của Free sau 30 năm cống hiến và vươn lên vị trí dân sự cao nhất của cơ quan này. Tuy nhiên, Free là một người ủng hộ mạnh mẽ cho dự án Artemis, với mục tiêu đưa phi hành đoàn trở lại Mặt Trăng, thiết lập sự hiện diện lâu dài (sustained presence) và sử dụng kinh nghiệm này để chuẩn bị cho sứ mệnh tới Sao Hỏa.
Mặc dù Artemis được khởi xướng trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump, ông từng công khai bày tỏ ý tưởng bỏ qua Mặt Trăng để tiến thẳng đến Sao Hỏa—một quan điểm đang thu hút sự chú ý, đặc biệt khi Elon Musk, người giàu nhất thế giới và chủ sở hữu SpaceX, trở thành đồng minh và cố vấn quan trọng của tổng thống.
SpaceX, công ty do Musk thành lập với sứ mệnh đưa nhân loại sinh sống trên nhiều hành tinh, đang đặt cược lớn vào tên lửa Starship như một phương tiện để thực hiện giấc mơ chinh phục Sao Hỏa.
Trump cũng đã chọn Jared Isaacman, một tỷ phú trong ngành thanh toán điện tử và phi hành gia tư nhân, làm lãnh đạo tiếp theo của NASA. Isaacman, một đồng minh thân cận của Musk, đã từng thực hiện hai chuyến bay vào vũ trụ cùng SpaceX.
Trong tháng này, Boeing đã thông báo với nhân viên rằng công ty có thể cắt giảm 400 việc làm trong chương trình Hệ thống Phóng Không gian (SLS) nhằm “điều chỉnh theo những sửa đổi trong chương trình Artemis và chi phí dự kiến.”
“Điều này đồng nghĩa với việc các nhân viên bị ảnh hưởng sẽ nhận thông báo sa thải bắt buộc trong vài tuần tới, theo quy định của Đạo luật Điều chỉnh và Thông báo Đào tạo lại Lao động,” Boeing thông báo với AFP.
Keith Cowing, một cựu chuyên gia NASA và người sáng lập trang NASA Watch, cho rằng Boeing đã tiên đoán trước điều này (saw the writing on the wall).
Cho đến nay, SLS chỉ thực hiện một sứ mệnh duy nhất—Artemis 1 (2022, không có phi hành đoàn)—và đã tiêu tốn một khoản kinh phí khổng lồ. Cowing nhận định: “Nhiều khả năng nó chỉ bay thêm một hoặc hai lần nữa, hoặc sẽ bị hủy bỏ hoàn toàn.”
Cải tổ hay xóa bỏ?
Sự hoài nghi về chi phí khổng lồ của SLS và tàu vũ trụ Orion—vốn gặp vấn đề với lá chắn nhiệt, khiến các sứ mệnh Artemis tiếp theo bị trì hoãn—đang lan rộng trong giới quan sát không gian.
Tuy nhiên, nhiều người cho rằng cần cải tổ chứ không phải hủy bỏ.
“Chúng ta cần kiên trì với kế hoạch hiện tại,” Free từng nói tại một hội nghị của Hiệp hội Du hành Vũ trụ Mỹ (AAS) vào tháng 10.
“Điều đó không có nghĩa là chúng ta không thể làm tốt hơn… nhưng chúng ta cần giữ Mặt Trăng là một điểm đến quan trọng trong hành trình chinh phục không gian. Nếu từ bỏ nó, tôi tin rằng chúng ta sẽ lạc lối, và các quốc gia khác sẽ vượt qua chúng ta.”
Bà Laura Forczyk, một nhà phân tích chính sách vũ trụ, lưu ý rằng Free từng được cân nhắc làm quyền giám đốc NASA trước khi vị trí này được trao cho Janet Petro.
Bà cảnh báo rằng bỏ qua Mặt Trăng sẽ khiến NASA mất đi một môi trường thử nghiệm quan trọng (a crucial testbed) để phát triển công nghệ giúp đảm bảo hành trình an toàn đến Sao Hỏa.
Musk từng mỉa mai Artemis là một chương trình “tạo tối đa việc làm” và cho rằng “cần một điều gì đó hoàn toàn mới”, nhưng chương trình này vẫn nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ Quốc hội Mỹ.
Hiện tại, Artemis giúp duy trì hàng chục nghìn việc làm tại các bang như Texas, Alabama, Mississippi và Florida, đồng thời nhận được sự hậu thuẫn từ Thượng nghị sĩ Cộng hòa Ted Cruz.
Nếu Mỹ từ bỏ Mặt Trăng, điều này cũng đồng nghĩa với việc Trung Quốc sẽ không có đối thủ trong cuộc đua cắm cờ chinh phục cực Nam của Mặt Trăng với kế hoạch đưa phi hành đoàn lên đây vào năm 2030.
Forczyk tin rằng Artemis nhiều khả năng sẽ được cải tổ thay vì bị hủy bỏ, dù SLS có thể chỉ thực hiện một hoặc hai chuyến bay trước khi các công ty tư nhân như SpaceX hoặc Blue Origin của Jeff Bezos đảm nhận vai trò chính.
“Tuy nhiên, chính quyền Trump rất khó đoán, và chúng ta không thể biết chắc Donald Trump hay Elon Musk đang nghĩ gì,” bà nói với AFP.
Một mối bận tâm khác là nỗ lực của chính quyền Trump trong việc cắt giảm quy mô chính phủ liên bang có thể tác động đến NASA.
Hôm thứ Năm, một phát ngôn viên của NASA tiết lộ với AFP rằng khoảng 5% nhân sự của cơ quan này đã chấp nhận đề nghị “từ chức trì hoãn”, cho phép họ tiếp tục nhận lương đến tháng 9 trong khi nghỉ vắng mặt dài hạn.
