Intro: Các startup AI ở Châu Âu đã bị bỏ lại phía sau khi Mỹ tăng tốc đầu tư vào lĩnh vực này. Điều này đã bị đảo lộn khi DeepSeek ra mắt mô hình R1. Nhiều chuyên gia AI ở châu Âu tìm thấy ở DeepSeek một gợi mở, không phải qua việc “chắt lọc” dữ liệu đầu ra từ các “ông lớn” AI như cách của DeepSeek, mà là cách tiếp cận mới để phát triển AI. Cách tiếp cận mới gồm thay đổi tư duy theo hướng đổi mới chứ không phải đầu tư lớn vào hạ tầng, lối tư duy hướng về người dùng, hay sử dụng giải pháp mã nguồn mở.
Đôi khi, một điều gì đó mang tính khoảnh khắc(something momentous) xảy ra, thay đổi thế giới và không bao giờ giống như trước. Tuần trước là một trong những thời điểm như vậy. Tiếng vỗ cánh mạnh mẽ của con thiên nga đen (black swan, tức điềm xấu) lớn nhất đã vang vọng khắp thế giới công nghệ khi DeepSeek của Trung Quốc ra mắt mô hình R1.
Trung Quốc đáng lẽ phải tụt hậu so với Mỹ trong cuộc đua AI và thực sự, như Marc Andreessen đã nói, đó là một khoảnh khắc Sputnik, ám chỉ khi người Nga vượt qua người Mỹ trong cuộc đua lên không gian đầu tiên.
Thị trường chứng khoán và tiền điện tử đã rơi vào tình trạng hỗn loạn. Không ai biết chuyện gì đang xảy ra, các công ty chip như Nvidia mất hàng trăm tỷ đô la và tuyên bố của Tổng thống Trump về sáng kiến Stargate trị giá 500 tỷ USD đã trở nên lỗi thời giống như mô hình kinh doanh của Open AI.
Và rồi mọi người đã bình tĩnh lại. Thị trường chứng khoán hồi phục và mọi người đã lấy lại được sự tỉnh táo. Tuy nhiên, đó là một khoảnh khắc bước ngoặt cho công nghệ, và nói theo thuật ngữ của ngành không gian, đó là một bước nhỏ cho loài người nhưng là một bước nhảy vọt cho AI.
Điều có nghĩa là, đây rõ ràng là tin xấu cho những người bán AI, nhưng lại là tin rất tốt cho những người mua AI. Giá cổ phiếu của Apple đã tăng sau khi DeepSeek ra mắt. Đó là bởi vì khi có người thua cuộc, luôn có người chiến thắng.
Và, trong khi đây là tin xấu cho Mỹ, đó có thể sẽ là tin rất tốt cho tình trạng của AI Châu Âu. Mười ngày trước, có vẻ như Châu Âu đã bỏ lỡ con tàu và sẽ không bao giờ trở thành một người chơi trong cuộc đua AI khi Trump nhậm chức. Nhưng giờ đây, với việc giá cả giảm mạnh và có vẻ như không cần thiết phải có các trung tâm dữ liệu khổng lồ và các con chip khó tìm, Châu Âu có thể có một cơ hội ngàn năm có một (once-in-a-lifetime opportunity) để giành chiến thắng trong cuộc đua AI.
Mã nguồn mở là một gợi ý
Có rất nhiều tiền lệ trong thế giới công nghệ, nơi những người đến sau đã “cưỡi trên lưng” những gã khổng lồ công nghệ đi trước họ.
Trường hợp của M-Pesa có thể là câu chuyện của Châu Phi, không phải Châu Âu, nhưng việc ra mắt ứng dụng tiền di động “cho những người không biết đến ngân hàng” ở Kenya cách đây gần 18 năm đã tạo ra một nền tảng dẫn đường cho các công ty FinTech và ngân hàng Châu Âu so sánh và học hỏi.
Trong trường hợp của DeepSeek, các startup AI ở Châu Âu sẽ không “cưỡi trên lưng”, mà sẽ sử dụng sự ra mắt này làm bệ phóng cho các doanh nghiệp của họ, để tăng tốc các doanh nghiệp của họ… nếu họ làm đúng.
Vậy các công ty AI ở Châu Âu nghĩ gì về tính xúc tác gần đây của DeepSeek và liệu đây có phải là cơ hội để Châu Âu theo kịp và vượt qua Mỹ qua đổi mới, chứ không phải đầu tư? Có lẽ đây là một cơ hội độc nhất đối với họ, và nhiều chuyên gia đã lên tiếng về cơ hội đó.
Elena Poughlia là người sáng lập Dataconomy và đang làm việc ở Berlin với đội ngũ 150 người, những cộng sự được tuyển chọn là các chuyên gia AI, nhà phát triển và doanh nhân để tạo ra một khuôn khổ Đạo đức AI sẽ được ra mắt vào tháng Ba.
“Đối với các startup Châu Âu chưa xây dựng trên mô hình ChatGPT, Perplexity và Claude, điều này thật tuyệt vời. Cách tiếp cận mới rẻ hơn, bền vững hơn vì cần ít phần cứng và sức mạnh tính toán hơn… và là một giải pháp mã nguồn mở thay đổi quy tắc của trò chơi,” cô nói.
Theo Elena Poughlia, “đối với các startup đã thành lập, đây có thể là thời điểm tắt nguồn hoặc vứt bỏ mọi thứ vào thùng rác. Câu hỏi lớn hơn bây giờ là dữ liệu của chúng ta sẽ ra sao và sẽ được sử dụng như thế nào – và điều này sẽ ảnh hưởng đến cuộc chơi địa chính trị ra sao.”
Nikita Kaeshko, Giám đốc điều hành của Overwatch AI, công ty có trụ sở tại Barcelona, chuyên phát triển AI bảo mật, nói: “Mặc dù có sự chỉ trích về nguồn gốc Trung Quốc, tôi tin rằng điều này đã bỏ qua điểm cốt yếu. Các mô hình mã nguồn mở cung cấp sự minh bạch và kiểm soát dữ liệu tốt hơn rất nhiều so với các mô hình thương mại đóng, khiến chúng trở thành giải pháp lý tưởng cho EU dưới các quy định bảo vệ quyền riêng tư nghiêm ngặt. Đối với các startup EU, mã nguồn mở là con đường nhanh nhất để xây dựng các ứng dụng AI tuân thủ quy định.”
Trong khi đó, Xander Berkein, đồng sáng lập của Donna, một trợ lý AI dành cho “nhân viên bán hàng di động” tại Ghent, Bỉ, nói:
“Việc ra mắt DeepSeek củng cố sức mạnh ngày càng tăng của AI mã nguồn mở. Đối với chúng tôi, khả năng tự lưu trữ các mô hình hiệu suất cao với chi phí thấp là một bước ngoặt. Sự thay đổi này cho phép chúng tôi xây dựng các giải pháp AI bảo mật và có thể tùy chỉnh, được thiết kế phù hợp với nhu cầu đặc thù của đội ngũ bán hàng của các khách hàng doanh nghiệp.”
Nguồn vốn khổng lồ sẽ không mang tính quyết định
ChatGPT thống trị không phải vì nó có công nghệ tiên tiến nhất. Nó thắng vì AI đến và trở thành điều tự nhiên (second nature). Nhưng giờ đây, cuộc chơi xoay quanh việc không phải là công ty nào có nhiều tiền nhất, có mô hình tốt nhất, mà là ai có khả năng đổi mới nhanh nhất.
Một số người chỉ ra tình hình ngân sách khi nói đến khả năng đổi mới AI ở Châu Âu.
Anders Ibsen là Giám đốc điều hành của Savery, một nền tảng AI tại Copenhagen, chuyên viết và kiểm tra mã tự động cho khách hàng của mình.
Theo ông, với ngân sách hạn chế, cơ hội AI của Châu Âu không phải là có thêm chip, mà là có các thuật toán tốt hơn. Sự đổi mới thực sự đến từ Tư duy nguyên bản (first principles thinking – phân tách một vấn đề phức tạp thành các thành phần cơ bản nhất để giải quyết); suy nghĩ lại các yếu tố cơ bản.
Appu Shaji, Giám đốc điều hành và đồng sáng lập Mobius Labs, công ty “cung cấp độ chính xác cao với chi phí gấp 10 lần trong các lĩnh vực văn bản, âm thanh và video cho AI doanh nghiệp,” chỉ ra khoảng cách về tài trợ giữa các công ty AI Mỹ và Châu Âu.
“AI Châu Âu luôn có tài năng và các đột phá nghiên cứu, nhưng lịch sử đã chứng minh rằng họ thường thất bại trong việc thương mại hóa vì những rào cản về tài chính. Giờ đây, với các mô hình mã nguồn mở có thể so sánh hoặc thậm chí vượt qua các hệ thống khép kín, trò chơi chuyển từ những nguồn tiền khổng lồ sang tốc độ thực thi, khả năng tinh chỉnh và quan trọng nhất là đổi mới.”
“Chúng tôi thấy các đội ngũ trên khắp Châu Âu sao chép và hoàn thiện các mô hình tiên tiến với chi phí chỉ bằng một phần nhỏ so với truyền thống. Chương tiếp theo của AI không chỉ là tiền; nó sẽ được thúc đẩy bởi tư duy độc đáo, sáng tạo và khả năng tiến nhanh – điều mà Châu Âu cần cải thiện.”
Daniel Hulme là đồng sáng lập của Conscium, “tổ chức nghiên cứu nhận thức AI ứng dụng đầu tiên trên thế giới”, người trước đây đã bán doanh nghiệp AI của mình, Satalia, cho WPP với giá 100 triệu USD vào năm 2021, một trong những thương vụ bán AI lớn nhất ở Vương quốc Anh sau khi DeepMind bán cho Google. Ông cho rằng AI tác nhân là cơ hội tuyệt vời cho các startup AI Châu Âu.
“Câu chuyện DeepSeek cho thấy AI vẫn đang ở giai đoạn đầu và rất linh hoạt. Cuộc cạnh tranh giờ đây đang chuyển sang AI tác nhân (agentic AI) và lĩnh vực này đang mở rộng cho những người chơi sáng tạo từ Châu Âu để khẳng định vị thế,” ông nói. (AI tác nhân là một loại AI có khả năng tự đưa ra quyết định, lập kế hoạch và thực hiện hành động một cách chủ động thay vì chỉ phản hồi bị động theo lệnh của con người.)
Alex Ball, giám đốc đầu tư tại Web3 và AI “Venture Builder” Block Dojo có trụ sở tại London, cho rằng các startup AI cần nghĩ về người sử dụng cuối cùng, không phải nhà cung cấp.
“Các startup AI đã chạy theo chiếc cúp sai lầm. DeepSeek vừa ra mắt, và trong một khoảnh khắc, dường như trò chơi đã thay đổi. Nhưng sang tháng tới? Sẽ có một cái khác. Và một cái khác nữa. Chu kỳ này sẽ không bao giờ dừng lại,” ông nói.
Dĩ nhiên, DeepSeek sẽ không phải là công ty Trung Quốc duy nhất tạo ra bệ phóng cho các công ty Châu Âu. Có khả năng sẽ có một loạt các thông báo và ra mắt mô hình AI từ các công ty mới tạo ra bệ phóng.
Giống như OpenAI chỉ là trận động đất AI đầu tiên, sẽ có nhiều chấn động và những cơn dư chấn còn lớn hơn nữa.
Cơ hội đối với các công ty AI ở Châu Âu, dù là từ Đan Mạch, Đức, Bỉ, Tây Ban Nha hay Vương quốc Anh, là rõ ràng. Hãy xem điều gì sẽ xảy ra.
DeepSeek là một gợi ý về việc đổi mới AI
