Dòng chữ khắc trên tấm đá không chỉ đề cập đến hai tên làng chưa từng được ghi chép trước đây, Tirathas và Golgol, mà còn giới thiệu một quan chức thuế của đế chế La Mã tên là Basiliakos.
Các nhà nghiên cứu từ Đại học Hebrew và các nhà khảo cổ học Mỹ đã phát hiện tại địa điểm khảo cổ Tel Abel Beth Maacah gần Metula, vùng Thượng Galilee một tấm đá dùng làm ranh giới hiếm hoi từ thời kỳ cuối của đế chế La Mã, với dòng chữ Hy Lạp khắc trên đó, có niên đại khoảng 1.720 năm. Phát hiện này mang đến những hiểu biết mới (sheds new light) về quyền sở hữu đất đai và hệ thống thuế trong giai đoạn Tứ Đầu chế La Mã.
Tấm đá, một phiến bazan được khắc chữ Hy Lạp chi tiết, cung cấp thông tin về quyền sở hữu đất đai, thuế má và quản lý nông thôn trong thời kỳ Tứ Đầu chế. Dòng chữ ghi: “Diocletian và Maximian, các Augusti, cùng Constantius và Maximian, các Caesars, ra lệnh đặt tấm đá này để đánh dấu ranh giới của các cánh đồng thuộc các khu định cư Tirathas và Golgol. Thực hiện dưới sự giám sát của Basiliakos.”
Dòng chữ khắc tiết lộ tên của hai ngôi làng chưa từng được biết đến trước đây, Tirthas và Golgol, có thể tương ứng với các địa điểm cổ xưa được ghi nhận trong Khảo sát Palestine Phía Tây thế kỷ 19. Tấm đá cũng đề cập đến tên Basiliakos, một “censitor” (viên thanh tra hoàng gia) mà tên của ông được ghi nhận lần đầu tiên trong tài liệu này.
“Điều làm cho phát hiện này trở nên đặc biệt là sự kết hợp giữa dữ liệu địa lý mới và việc nhắc đến một quan chức đế chế chưa từng được biết đến trước đây,” tiến sĩ Avner Ecker, người đã phân tích tấm đá cùng giáo sư Uzi Leibner từ Đại học Hebrew, cho biết.
Tấm đá ranh giới (boundary stone) ban đầu được dùng để phân định đất canh tác giữa các làng, như một phần của cải cách thuế đất dưới thời Hoàng đế La Mã Diocletian. Những cải cách này, được thực hiện vào cuối thế kỷ thứ 3 sau Công nguyên, đã thay đổi hệ thống thuế bằng cách lập bản đồ quyền sở hữu đất đai và giao trách nhiệm thu thuế theo cộng đồng. Chúng nhấn mạnh vai trò của quyền sở hữu đất đai và cấu trúc định cư trong bức tranh kinh tế của vùng Cận Đông La Mã.
“Đây là một minh chứng ấn tượng cho sự tổ chức hành chính tỉ mỉ của đế chế La Mã trong giai đoạn Tứ Đầu chế,” giáo sư Leibner nhận xét. “Việc tìm thấy tấm đá ranh giới này không chỉ mang lại hiểu biết về quyền sở hữu đất đai và hệ thống thuế cổ đại mà còn tạo ra một kết nối hữu hình với cuộc sống của những người từng sống dưới các hệ thống phức tạp gần hai thiên niên kỷ trước.”
Phát hiện này bổ sung vào một tập hợp độc đáo gồm hơn 20 tấm đá ranh giới, phần lớn tập trung ở thung lũng Hula phía bắc và các khu vực xung quanh. Những tấm đá này cung cấp cái nhìn giá trị về cách hoạt động của bộ máy hành chính của đế chế La Mã. Sự tập trung nhiều các tấm đá ở khu vực này phản ánh mức độ kiểm soát hành chính cũng như mạng lưới các chủ sở hữu đất độc lập hoạt động ngoài các trung tâm đô thị lớn.
Tác động cải cách của Diocletian đối với các cộng đồng nông thôn là rất lớn. Mặc dù các cải cách giúp cho việc tổ chức hành chính, chúng cũng gây áp lực kinh tế nặng nề cho cư dân. Tài liệu Jerusalem Talmud, được biên soạn ở Galilee trong thời kỳ này, đã đề cập những khó khăn kinh tế do các cải cách này gây ra, nhấn mạnh gánh nặng mà chúng đặt lên người dân nông thôn.
Tấm đá ranh giới được tìm thấy trong tình trạng sử dụng thứ cấp trong một công trình từ thời Mamluk, được xây dựng trên một pháo đài thời đại đồ sắt. Phát hiện này cho thấy các lớp cư trú tại địa điểm và cách các hiện vật từ các thời kỳ khác nhau giao thoa trong hồ sơ khảo cổ. Các phát hiện tại Tel Abel Beth Maacah tiếp tục làm sáng tỏ lịch sử hành chính, xã hội và kinh tế của khu vực, cho thấy dấu vết bền bỉ của các cộng đồng cổ xưa.
Giáo sư Naama Yahalom-Mack và Robert Mullins, cùng tiến sĩ Nava Panitz-Cohen, đã dẫn dắt các nỗ lực khai quật tại địa điểm Abel Beth Maacah được ghi trong Kinh thánh. Công trình của họ đang làm sáng tỏ các thực hành hành chính cổ đại, đóng góp vào sự hiểu biết về địa lý lịch sử và bối cảnh kinh tế xã hội của khu vực.
“Hiện vật đặc biệt này giờ đây trở thành một phần trong câu chuyện rộng lớn hơn về hệ thống hành chính của đế chế La Mã tại Levant,” Ecker chia sẻ. “Nó cho thấy rằng ngay cả những phát hiện tưởng chừng nhỏ nhặt cũng có thể góp phần đáng kể vào việc nâng cao hiểu biết của chúng ta về lịch sử kinh tế – xã hội và địa lý của khu vực.”
Hệ thống Tứ Đầu chế La Mã là một cơ chế ngắn ngủi được Hoàng đế Diocletian thiết lập vào năm 293 sau Công nguyên, nhằm quản lý đế chế La Mã bằng cách chia quyền cai trị giữa hai hoàng đế Augusti và các đồng sự trẻ hơn kiêm người kế vị là Caesares. Những tấm đá ranh giới từ thời kỳ này phản ánh một giai đoạn tăng cường kiểm soát hành chính, nhằm siết chặt hệ thống thuế và làm rõ ranh giới quyền sở hữu đất đai. Chúng minh họa mối quan hệ động giữa chính sách La Mã, cộng đồng địa phương và nền tảng kinh tế rộng lớn hơn của đế chế.
“Phát hiện này không chỉ cung cấp những thông tin lịch sử quý giá mà còn mang đến một cái nhìn độc đáo về cuộc sống của cư dân cổ đại, những người trực tiếp chịu ảnh hưởng bởi các chính sách hành chính và kinh tế của đế chế La Mã,” Ecker kết luận.
Tấm đá ranh giới. Ảnh: Tal Rogovsky
Một pháo đài thời kỳ đồ sắt và một công trình từ thời Mamluk, nơi dòng chữ khắc được sử dụng lại. Ảnh: Robert Mullins
Ảnh chụp từ trên cao của Abel Beth Maacah nhìn về phía đông nam. Nguồn: Khảo cổ học tại Tel Abel Beth Maacah. Ảnh: Robert Mullins
