Nhằm giải quyết chuyện tiền nong và cả chuyện phiền nhiễu mà công nhân nước ngoài phải đối mặt, Nhật Bản dự kiến sẽ tung ra một chương trình đột phá. Theo đó, sẽ giới hạn phí tuyển dụng cũng như tạo điều kiện cho công nhân thay đổi chỗ làm.
Đây là chương trình mang tên Việc làm cho Phát triển kỹ năng (Employment for Skill Development). Nó nhằm giới hạn các khoản phí mà công nhân nước ngoài phải trả cho các công ty tuyển dụng ở quê hương họ, tương đương với hai tháng lương ở Nhật Bản.
Nhắm kiểm soát phí tuyển dụng
Chương trình, theo dự kiến, chỉ được áp dụng vào năm 2027 và sẽ thay thế cho chương trình đào tạo thực tập sinh kỹ thuật (technical intern training program) đang bị nhiều người chỉ trích.
Hiện tại, chi phí tuyển dụng hầu như không bị giới hạn đối với công nhân nước ngoài muốn đến Nhật Bản. Và như vậy họ bị buộc phải gánh nợ trước khi đến được nơi đây.
Theo khảo sát của Cơ quan Dịch vụ nhập cư Nhật Bản (Japan’s Immigration Services Agency), 85% thực tập sinh nước ngoài phải trả phí cho các công ty tuyển người gởi qua Nhật Bản, trung bình là 521,000 yên (3,325 USD). Trong đó, công nhân từ Việt Nam qua phải chịu tiền môi giới nặng nhất – trung bình đến 656.000 yên.Chương trình mới, theo Nikkei, nhằm giảm bớt gánh nặng tài chính này. Nếu một công nhân trả quá nhiều – có giấy tờ chứng minh -, các nhà tuyển dụng Nhật Bản sẽ phải bù đắp số tiền chênh lệch hoặc từ chối tuyển dụng công nhân đó.
Với mức lương trung bình mỗi tháng cho thực tập sinh kỹ thuật là 217,000 yên (năm 2023), mức trần nói trên sẽ khiến các nhà tuyển dụng phải trả thêm trung bình 87,000 yên cho mỗi công nhân, bù đắp khoảng cách giữa giới hạn với phí tuyển dụng hiện tại.
Những thay đổi này sẽ diễn ra khi Nhật Bản phải đối mặt với chuyện thiếu hụt lao động nghiêm trọng trong các ngành công nghiệp chủ chốt, bao gồm sản xuất, xây dựng và nông nghiệp. Người lao động nước ngoài trở nên cần thiết và đã tăng đến 2,05 triệu người, tính đến tháng 10 năm 2023.
So với trước đó một thập kỷ thì đã tăng đến 180%, theo số liệu mới của Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản (Ministry of Health, Labour and Welfare of Japan). Nhưng tính đến tháng 9 năm 2024, có tổng cộng 269.000 lao động nước ngoài đã vào Nhật Bản thông qua chương trình lao động kỹ năng đặc biệt (specified skilled worker program).
Nhắm cân bằng cung, cầu lao động
Cạnh tranh giành giật công nhân đã gia tăng trong khu vực. Hàn Quốc và các quốc gia khác cũng đang tranh giành với Nhật Bản cùng một nguồn lao động. Chương trình mới của Nhật Bản nhằm giảm bớt rào cản tài chính có thể mang lại lợi thế quan trọng trong việc thu hút lao động. Không chừng những nước khác sẽ bắt chước.
Tuy nhiên, theo Nikkei, gánh nặng tài chính chỉ là một khía cạnh trong số những thách thức (challenges) mà công nhân nước ngoài phải đối mặt. Nhiều người tới Nhật Bản với khoản nợ lớn, chỉ để gặp phải các khó khăn tại nơi làm việc như bị quỵt lương, bị quấy rối và lao động trong điều kiện không an toàn. Những khó khăn này thường thúc đẩy công nhân nước ngoài rời bỏ công việc – thường là bất hợp pháp: phá vỡ hợp đồng -, để tìm kiếm cơ hội tốt hơn.
Năm 2023, khoảng 9.700 thực tập sinh nước ngoài đã biến mất khỏi nơi làm việc, phản ánh cả những vấn đề hệ thống trong chương trình và vị trí bấp bênh của những người lao động này.
Theo cách làm hiện nay, thực tập sinh nước ngoài bị hạn chế chuyển đổi việc làm trong suốt ba năm thực tập, buộc họ vào những tình huống như có thể bị chủ người Nhật Bản bóc lột. Chương trình mới sẽ cung cấp sự linh hoạt lớn hơn, cho phép công nhân nước ngoài thay đổi chỗ làm sau một đến hai năm.
Đây là cải cách phù hợp với các nỗ lực quốc tế nhằm cải thiện quyền của người lao động (to improve workers’ rights), dẫu phía trước vẫn còn nhiều rào cản đáng kể. Nhiều quốc gia cung cấp lao động cho Nhật Bản, chẳng hạn như Việt Nam, vẫn chưa ký kết các công ước quốc tế cấm các công ty tuyển dụng nội địa thu phí từ người tìm việc.
Một thực tập sinh nước ngoài đang làm việc tại một nhà máy gia công kim loại ở Kanagawa, Nam Tokyo.
Một cựu sinh viên Viện Công nghệ Ấn Độ Hyderabad, một trong những trường kỹ thuật hàng đầu Ấn Độ, đang lao động tại một nhà máy điện ở Nagoya thuộc miền Trung Nhật Bản.
