Tổng thống Mỹ Donald Trump dự kiến sẽ cắt giảm hỗ trợ (gut support) cho nghiên cứu về môi trường và bệnh truyền nhiễm, nhưng có thể thúc đẩy các lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI), nghiên cứu lượng tử và khám phá không gian.
Khi Donald Trump bước vào nhiệm kỳ thứ hai làm tổng thống Hoa Kỳ, hai viễn cảnh trái ngược rõ rệt đang xuất hiện trong giới khoa học và kỹ thuật. Một số công ty công nghệ, người đam mê không gian, nhà phát triển trí tuệ nhân tạo và các lĩnh vực khác kỳ vọng sẽ nhận được những chính sách thuận lợi trong những năm tới, và họ vô cùng phấn khích về khả năng khám phá và đổi mới. Tuy nhiên, đối với vô số nhà khoa học và học giả khác — bao gồm những người làm việc trong lĩnh vực khí hậu, khoa học Trái đất và y sinh — có mối lo ngại rằng những nghiên cứu quan trọng sẽ bị cắt giảm, hạ thấp ưu tiên (deprioritized) hoặc bị chỉ trích.
Trong nhiệm kỳ đầu tiên tại Nhà Trắng từ năm 2017–2021, Trump đã quảng bá các phương pháp điều trị COVID-19 chưa được chứng minh và phủ nhận các nguy cơ của biến đổi khí hậu. Ông cũng làm suy yếu các nhà khoa học trong chính các cơ quan của mình và nhiều lần tìm cách cắt giảm ngân sách dành cho khoa học, mặc dù Quốc hội đã bảo vệ các cơ quan liên bang như Viện Y tế Quốc gia (NIH), Quỹ Khoa học Quốc gia (NSF) và Cơ quan Bảo vệ Môi trường (EPA) khỏi các cắt giảm nghiêm trọng nhất.
Các nhà nghiên cứu cho rằng, đối với các lĩnh vực như khoa học môi trường và bệnh truyền nhiễm, bốn năm tới có thể còn gây tổn hại hơn. Dưới sự dẫn dắt của sáng kiến do tỷ phú Elon Musk đồng lãnh đạo, gọi là Bộ Hiệu suất Chính phủ, chính quyền Trump tuyên bố sẽ cắt giảm số lượng “công chức không qua bầu cử” tham gia xây dựng quy định, bao gồm hàng ngàn nhà khoa học tại EPA và Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA). Trump cũng dự định loại bỏ các chương trình bảo vệ việc làm đối với nhiều nhân viên liên bang, cho phép ông dễ dàng thay thế các nhà khoa học và chuyên gia khác bằng những người được bổ nhiệm có quan điểm chính trị tương đồng.
Tuy nhiên, một số lĩnh vực nghiên cứu và phát triển (R&D) của Hoa Kỳ có thể sẽ chứng kiến một tương lai khá sáng sủa dưới chính quyền sắp tới. Các chuyên gia chính sách chỉ ra rằng khám phá không gian và các công nghệ có tầm quan trọng chiến lược đối với Hoa Kỳ có thể sẽ được hưởng lợi từ Nhà Trắng của Trump và Quốc hội do Đảng Cộng hòa kiểm soát.
Kỳ vọng lớn cho AI, khoa học lượng tử và công nghệ
Trong nhiệm kỳ đầu tiên, cố vấn khoa học của Trump khi đó là Kelvin Droegemeier đã thúc đẩy hỗ trợ các lĩnh vực mà ông gọi là “các ngành công nghiệp của tương lai” gồm trí tuệ nhân tạo (AI), khoa học thông tin lượng tử (QIS), sản xuất tiên tiến, truyền thông tiên tiến và công nghệ sinh học. Các chuyên gia chính sách kỳ vọng rằng những lĩnh vực này sẽ tiếp tục được chú trọng trong nhiệm kỳ thứ hai của Trump.
Các lĩnh vực này cũng nhận được sự ủng hộ từ chính quyền của Tổng thống Joe Biden. “Trump và Biden có thể đối đầu trên mọi mặt, nhưng về AI và lượng tử, họ gần như đồng lòng (virtually in sync),” Mohammed Soliman, Giám đốc chương trình công nghệ chiến lược và an ninh mạng tại Viện Trung Đông ở Washington DC, nhận định. “AI và lượng tử là các mặt trận mới trong cuộc cạnh tranh Mỹ–Trung, và cả hai đều hiểu điều đó. Đây không chỉ là chính sách — mà là một cuộc đua vũ trang công nghệ,” ông nói.
Năm 2020, Trump công bố kế hoạch tài trợ hơn 1 tỷ USD để tạo ra hàng chục viện nghiên cứu quốc gia về AI và QIS.
Biden đã tiếp nối bằng lệnh hành pháp năm 2023 về AI, yêu cầu thành lập Viện An toàn AI và thí điểm dự án Tài nguyên Nghiên cứu AI Quốc gia, một hệ thống chia sẻ sức mạnh tính toán, bộ dữ liệu và thuật toán để hỗ trợ nghiên cứu AI của giới học thuật và doanh nghiệp nhỏ. Tuy nhiên, ngay trong những ngày đầu tiên sau khi nhậm chức, Trump đã hủy bỏ sắc lệnh của Biden — một phần vì ông cho rằng nó cản trở đổi mới AI.
Một số nhà nghiên cứu lo ngại về điều gì sẽ xảy ra nếu các công ty tự giám sát công nghệ AI. “Tôi ủng hộ các hành động mạnh mẽ hơn từ chính phủ về quy định AI,” Nate Sharadin, triết gia tại Đại học Hong Kong và nhà nghiên cứu tại Trung tâm An toàn AI phi lợi nhuận ở San Francisco, California, nhận xét.
Trump đã chỉ trích Đạo luật CHIPS và Khoa học năm 2022 của Biden, đạo luật cấp phép hàng tỷ USD để thúc đẩy sản xuất chất bán dẫn của Mỹ, và ông nói rằng áp thuế đối với các đối thủ thương mại ở Trung Quốc có thể đạt được mục tiêu tương tự mà không tốn kém. Tuy nhiên, Trump khó có khả năng hủy bỏ đạo luật này, bởi nó đóng góp vào nền kinh tế địa phương và tạo việc làm, theo Charles Wessner, chuyên gia nghiên cứu chính sách khoa học và công nghệ tại Đại học Georgetown, Washington DC.
Hướng tới Mặt Trăng và xa hơn
Khám phá không gian có khả năng sẽ là một lĩnh vực thắng lợi, khi các tỷ phú ngành không gian cố gắng thuyết phục Quốc hội Mỹ chi thêm ngân sách cho các chuyến bay không gian có người lái.
Ưu tiên lớn nhất hiện nay của NASA là chương trình Artemis nhằm đưa các phi hành gia lên Mặt Trăng. Để thực hiện mục tiêu này, NASA đã chế tạo một tên lửa đẩy hạng nặng mới, Hệ thống Phóng Không gian (SLS), và một khoang tàu vũ trụ mang tên Orion. Tuy nhiên, SLS có chi phí hơn 4 tỷ USD cho mỗi lần phóng và không thể tái sử dụng. Chính quyền Trump có thể cố gắng thuyết phục Quốc hội hủy bỏ chương trình tên lửa chính phủ này và thay vào đó sử dụng các phương tiện phóng do các công ty tư nhân phát triển, bao gồm SpaceX thuộc sở hữu của Elon Musk, người đã tài trợ mạnh mẽ cho chiến dịch tranh cử của Trump.
Người được Trump chọn làm Giám đốc NASA, tỷ phú và phi hành gia tư nhân Jared Isaacman, cũng có thể ủng hộ những thay đổi lớn nếu được xác nhận. Isaacman đã trả tiền cho SpaceX để thực hiện hai chuyến bay không gian thương mại và đã nhiều lần chỉ trích những lãng phí và chậm trễ trong các dự án hợp đồng của chính phủ.
Trong khi đó, Trung Quốc đang triển khai kế hoạch đưa các phi hành gia lên bề mặt Mặt Trăng, làm tăng thêm tính cấp bách cho chiến lược “Nước Mỹ trên hết” của Trump.
Các kế hoạch của NASA nhằm đưa phi hành gia lên sao Hỏa vào thập niên 2040 cũng có thể được đẩy nhanh tiến độ. Musk đã bày tỏ mong muốn mạnh mẽ đưa con người định cư trên sao Hỏa và có khả năng sẽ cố gắng tác động đến NASA để đạt được mục tiêu này sớm hơn bằng cách sử dụng phương tiện Starship của SpaceX. Vì vậy, NASA có thể chịu áp lực để đưa phi hành gia lên Mặt Trăng nhanh chóng, sau đó chuyển hướng sang sao Hỏa. “Tôi tin rằng chúng ta vẫn sẽ có một cuộc đổ bộ lên Mặt Trăng,” Laura Forczyk, giám đốc điều hành của công ty tư vấn không gian Astralytical tại Palm Bay, Florida, cho biết. “Tuy nhiên, liệu Artemis có tiếp tục trong tương lai xa hay không thì vẫn chưa rõ.”
Thời điểm khó khăn đối với các nhà khoa học khí hậu
Khí hậu và môi trường là các lĩnh vực mà giới khoa học đang chuẩn bị tâm lý cho điều tồi tệ nhất (bracing for the worst). Giống như trong nhiệm kỳ đầu tiên, Trump dự kiến sẽ hủy bỏ hoặc nới lỏng các quy định về hóa chất độc hại, khí nhà kính và các loại ô nhiễm khác; ông lập luận rằng các quy định này gây tổn hại cho nền kinh tế. Những nỗ lực cắt giảm chi phí và nhân sự có khả năng ảnh hưởng nghiêm trọng đến Cơ quan Bảo vệ Môi trường (EPA), đồng thời các chương trình nghiên cứu môi trường tại các cơ quan khác, chẳng hạn như NASA và Cơ quan Khí tượng Quốc gia (NOAA), cũng có thể trở thành mục tiêu cắt giảm.
Trump có thể bắt đầu bằng cách cố gắng giảm ngân sách của các cơ quan, một bước đi cần sự thông qua của Quốc hội. Trong nhiệm kỳ đầu tiên, các nhà lập pháp đã đứng ra bảo vệ EPA, nhưng động lực chính trị giờ đây đã thay đổi: nhiều thành viên Đảng Cộng hòa hiện đang ủng hộ lời kêu gọi của Musk về việc cắt giảm mạnh chi tiêu liên bang.
Người được Trump đề cử để lãnh đạo EPA, nghị sĩ Lee Zeldin từ New York, là một người ủng hộ lâu năm của Trump và có quan điểm không ổn định (a mixed record) trong việc ủng hộ ngân sách và sáng kiến của EPA. Các nhà phân tích chính sách dự đoán rằng nếu được Thượng viện xác nhận, ông sẽ hành động để giảm nhân sự tại cơ quan này và lùi lại các quy định về ô nhiễm.
Chính quyền Trump sắp tới có thể sẽ gặp khó khăn hơn trong việc đảo ngược nhiều khoản đầu tư lớn về khí hậu tập trung vào các lĩnh vực như hạ tầng xe điện và công nghệ thu giữ và lưu trữ khí CO₂ từ khí quyển. Những khoản đầu tư này đã được Quốc hội thông qua dưới thời Tổng thống Biden vào các năm 2021 và 2022, với tổng giá trị ước tính hơn 1 nghìn tỷ USD kéo dài đến năm 2032.
Tuy nhiên, dự kiến sẽ có những thay đổi tại các cơ quan như Bộ Năng lượng (DoE), nơi Trump đã đề cử Chris Wright, một giám đốc điều hành ngành dầu mỏ, làm người đứng đầu. Thomas Hochman, giám đốc chính sách hạ tầng tại Quỹ Đổi mới Hoa Kỳ ở San Francisco, cho rằng các khoản đầu tư liên bang vào các dự án trình diễn năng lượng sạch dưới sự quản lý của DoE có thể “trở nên mờ nhạt (fade into the background)” dưới sự lãnh đạo của Wright.
Trump cũng đã công bố rút Hoa Kỳ khỏi Hiệp định khí hậu Paris 2015 lần thứ hai; lần đầu tiên ông hoàn thành quy trình này vào năm 2020, trước khi Biden tái gia nhập hiệp định. Các chuyên gia chính sách cho rằng động thái này của Trump có thể làm giảm áp lực đối với các quốc gia khác, bao gồm cả Trung Quốc, trong việc đẩy nhanh nỗ lực chống biến đổi khí hậu của họ.
David Victor, một nhà khoa học chính trị tại Đại học California, San Diego, nhận định rằng nếu chiến tranh thương mại leo thang dưới thời Trump, điều đó cuối cùng sẽ làm chậm lại sự phát triển của các công nghệ thân thiện với khí hậu. “Đây chính là lĩnh vực mà chính quyền Trump thứ hai có thể gây ra nhiều tổn hại,” ông nói.
Làm nước Mỹ khỏe mạnh trở lại — hay không?
Nhiều nhà nghiên cứu đang lo ngại về những thay đổi tiềm năng trong chính sách và tài trợ y tế công cộng từ chính quyền và Quốc hội mới.
Trump đã đề cử Robert F. Kennedy Jr. làm người đứng đầu Bộ Y tế và Dịch vụ Nhân sinh (HHS), là cơ quan giám sát các tổ chức như NIH, FDA và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC). Kennedy, người cần được Thượng viện phê chuẩn, cam kết sẽ “làm nước Mỹ khỏe mạnh trở lại.” Ông tuyên bố sẽ đạt được điều này bằng cách giải quyết các nguyên nhân gốc rễ của bệnh mãn tính, loại bỏ các chất độc hại khỏi môi trường và chống tham nhũng trong doanh nghiệp.
Tuy nhiên, cách Kennedy thực hiện những mục tiêu này vẫn chưa rõ ràng, vì Hoa Kỳ không có hệ thống y tế thống nhất, và chính phủ liên bang không kiểm soát được các quyết định địa phương về nhiều vấn đề chính sách y tế quan trọng, bao gồm việc bổ sung fluor vào nước uống và yêu cầu tiêm vaccine trong trường học (cả hai đều bị ông chỉ trích). Dù vậy, Trump hứa sẽ để Kennedy “tự do hành động” trong lĩnh vực y tế. Là người đứng đầu HHS, ông sẽ có quyền lực rộng lớn đối với việc quản lý thuốc và vaccine, chi trả cho dịch vụ chăm sóc sức khỏe, tài trợ cho nghiên cứu y sinh và truyền thông các sáng kiến y tế công cộng.
Đáng chú ý, chương trình nghị sự của Kennedy thiếu vắng kế hoạch tăng cường khả năng ứng phó của quốc gia đối với các bệnh truyền nhiễm (the country’s preparedness for infectious diseases), theo Georges Benjamin, giám đốc điều hành Hiệp hội Y tế Công cộng Hoa Kỳ ở Washington DC, một tổ chức vận động cho các chuyên gia y tế công cộng. Năm 2023, khi Kennedy tranh cử tổng thống, ông tuyên bố sẽ tìm kiếm một lệnh tạm ngừng nghiên cứu các bệnh truyền nhiễm tại NIH trong 8 năm để cơ quan này tập trung vào các bệnh mãn tính như tiểu đường và béo phì.
Là một nhà hoạt động lâu năm chống vaccine, Kennedy đã đặt câu hỏi về quy trình phê duyệt vaccine của FDA. Tuy nhiên, ông tuyên bố rằng mình không muốn tước đi quyền tiếp cận bất kỳ loại vaccine nào.
Chính quyền Trump nhiệm kỳ đầu đã ủng hộ ý tưởng rằng người dân nên có quyền thử các phương pháp điều trị đã có dữ liệu về độ an toàn nhưng chưa chứng minh được hiệu quả. Điều này đã dẫn đến việc FDA dưới thời Trump cho phép sử dụng hydroxychloroquine để điều trị COVID-19. Cơ quan này sau đó đã rút lại sự chấp thuận sau khoảng ba tháng, khi thừa nhận rằng loại thuốc này không có khả năng hiệu quả đối với bệnh.
Holly Fernandez Lynch, một nhà đạo đức sinh học (bioethicist) tại Đại học Pennsylvania ở Philadelphia, dự đoán rằng khái niệm ‘quyền được thử’ này sẽ quay trở lại trong nhiệm kỳ thứ hai của Trump. “Tôi nghĩ chính quyền này sẽ hoài nghi với những thứ như vaccine có bằng chứng mạnh mẽ, và hoàn toàn sẵn sàng với những thứ không được hỗ trợ bởi bất kỳ bằng chứng nào,” Lynch nói.
Một số cải cách y tế được đề xuất, chẳng hạn như tăng cường đánh giá độ an toàn của vaccine — điều có thể đòi hỏi thêm nhân sự hoặc ngân sách cho cơ quan — đối lập với nhiệm vụ của Musk nhằm làm chính phủ hiệu quả hơn bằng cách cắt giảm bộ máy hành chính và chi tiêu liên bang.
Các nhà lập pháp Đảng Cộng hòa cũng đã bày tỏ mong muốn thay đổi cấu trúc lớn đối với NIH. Những thay đổi này có thể bao gồm việc hợp nhất một số trong số 27 viện và trung tâm. Sự tập trung chú ý vào cấu trúc của NIH nêu câu hỏi về việc liệu cơ quan tài trợ công lớn nhất thế giới về nghiên cứu y sinh có thể chi tiêu ngân sách tốt hơn hay không, theo Sasha Gusev, một nhà di truyền học thống kê tại Viện Ung thư Dana Farber ở Boston, Massachusetts.
Nhưng cách tiếp cận “đập bỏ và bắt đầu lại từ đầu” (burn it down and start fresh) có nguy cơ làm suy yếu một cơ quan được coi là “viên ngọc quý” của nghiên cứu y sinh toàn cầu, Gusev nói.
Với ảnh hưởng của Musk đối với chính quyền sắp tới, có thể sẽ có những tác động đối với y học, đặc biệt là trong việc tìm kiếm đổi mới. Musk, chẳng hạn, đã chỉ trích quá trình phê duyệt thuốc là quá chậm.
Nhìn chung, bức tranh khoa học có thể sẽ lẫn lộn, Michael Lubell, một nhà vật lý tại City College of New York ở New York, người theo dõi các vấn đề chính sách khoa học, cho biết. “Tôi không nghĩ rằng Trump biết bất cứ điều gì về nghiên cứu cơ bản, và tôi cũng không nghĩ rằng hầu hết những người đang cố vấn cho ông ấy quan tâm đến điều đó.”
Ông nói rằng “sẽ có một số lĩnh vực khoa học được lợi,” đặc biệt là trong các lĩnh vực được Musk và các gã khổng lồ công nghệ khác hỗ trợ. Nhưng với việc ngân sách liên bang dự kiến sẽ giảm, Lubell nói, “điều đó cũng có nghĩa là sẽ có những lĩnh vực bị thiệt thòi.”
Sứ mệnh Artemis I không có phi hành gia của NASA đã tiếp cận Mặt Trăng ở khoảng cách 130 km vào tháng 11-2022. Chương trình thám hiểm Mặt Trăng của cơ quan này có thể đối mặt với những thay đổi dưới thời Tổng thống Trump. Ảnh: Trung tâm Vũ trụ Johnson của NASA.
Với Musk đứng đầu Bộ Hiệu suất Chính phủ, nhiều lĩnh vực khoa học có thể gặp rủi ro về nguồn tài trợ. Ảnh: Nature
