Ngay sau khi Trung Quốc dự kiến gửi một lá cờ có thể vẫy để tạo cảm giác tung bay và dự kiến cắm tại vùng cực Nam của Mặt Trăng trong chương trình phóng tàu đổ bộ Mặt Trăng Chang’e 7 vào năm 2026, trang thông tin chuyên về không gian https://www.space.com ngày 13-1 đã có một bài viết cập nhật câu chuyện về những lá cờ Mỹ đã hiện diện hơn 55 năm trên Cung Hằng.
Việc cắm cờ của Apollo 11 trên bề mặt cổ xưa của Mặt Trăng chỉ mất 10 phút trong chuyến đi bộ kéo dài hai tiếng rưỡi của Neil Armstrong và Buzz Aldrin vào tháng 7 năm 1969.
Tuy nhiên, sự kiện mang tính biểu tượng trong lịch sử dựng cờ (vexillological history) này không hề diễn ra suôn sẻ. Có rất nhiều cuộc tranh luận, thảo luận và mối lo ngại ban đầu về việc “ai sở hữu Mặt Trăng?”
Matthew Ward, giảng viên cao cấp về lịch sử tại Đại học Dundee, Scotland, nhận xét rằng lá cờ Mỹ có sức mạnh đặc biệt và dường như xuất hiện trong hình ảnh của hầu hết mọi sự kiện quan trọng trong lịch sử nước Mỹ, từ những lần hạ cánh của Apollo trên Mặt Trăng đến cảnh lính cứu hỏa dựng cờ tại đống đổ nát của Trung tâm Thương mại Thế giới sau vụ khủng bố 11-9-2001. Ông nói: “Thật khó để nghĩ đến một lá cờ nào khác được đầu tư ý nghĩa mạnh mẽ như vậy. Lá cờ sao và sọc thể hiện tinh thần, lịch sử và bản sắc của cả một quốc gia.”
Hoạt động mang tính biểu tượng
Vào đầu những năm 1990, Anne Platoff, khi đó làm việc tại Hernandez Engineering Inc. ở Houston, Texas, đã tổng hợp một báo cáo cho NASA với tựa đề “Nơi lá cờ chưa từng đến trước đây: Các khía cạnh chính trị và kỹ thuật của việc đặt cờ trên Mặt Trăng.”
Platoff giải thích rằng việc cắm cờ của Apollo 11 trên Mặt Trăng hoàn toàn là một hoạt động mang tính biểu tượng. Vì Hoa Kỳ là bên ký kết (a signatory) Hiệp ước của Liên Hợp Quốc về Không gian Vũ trụ, quốc gia này đã từ bỏ mọi tuyên bố lãnh thổ đối với Mặt Trăng.
“Tuy nhiên, vẫn có những tranh luận trong nước và quốc tế về tính phù hợp của sự kiện cắm cờ này,” Platoff cho biết. Quốc hội Hoa Kỳ đã sửa đổi ngân sách của NASA để ngăn cơ quan này dựng cờ của các quốc gia khác hoặc của các tổ chức quốc tế trên Mặt Trăng trong các nhiệm vụ do Hoa Kỳ tài trợ.
Platoff cũng lưu ý rằng việc lá cờ Mỹ xuất hiện trên bề mặt Mặt Trăng sẽ không ảnh hưởng đến tình trạng pháp lý của Mặt Trăng, “nhưng NASA hiểu rõ những tranh cãi quốc tế có thể xảy ra do điều này.”
Thiết kế cột cờ
Trong báo cáo của mình, Platoff chỉ ra rằng các kỹ sư của NASA đã gặp khó khăn khi lên ý tưởng cắm cờ trên Mặt Trăng.
“Họ thiết kế một cột cờ có thanh ngang nằm ngang để lá cờ có thể ‘bay’ mà không cần gió, nhằm vượt qua tác động của việc Mặt Trăng không có bầu khí quyển. Những yếu tố khác được xem xét trong thiết kế bao gồm trọng lượng, khả năng chịu nhiệt và tính dễ lắp ráp bởi các phi hành gia là những người trong bộ đồ vũ trụ bị hạn chế khả năng di chuyển và cầm nắm,” Platoff giải thích.
Buzz Aldrin, một phi hành gia đổ bộ mặt trăng trong sứ mệnh Apollo 11, sau này kể lại trong một bài báo viết cho tạp chí Life rằng khi nhìn vào lá cờ, ông cảm nhận được một sự “hợp nhất gần như thần bí của tất cả mọi người trên thế giới tại thời điểm đó.”
Ông cũng mô tả trải nghiệm khi ông và Armstrong dựng lá cờ, một lá cờ mua ở Houston với giá 5,50 đô la. “Ngay dưới bề mặt bụi là lớp đất rất cứng,” Aldrin nhớ lại. “Chúng tôi chỉ có thể cắm cột cờ sâu vài inch. Nó trông không được vững chắc lắm.”
Hư hại do ánh sáng Mặt Trời
Trong quá trình nghiên cứu, Platoff phát hiện ra rằng sáu lá cờ được cắm trên Mặt Trăng bởi các phi hành gia Apollo có kích thước khác nhau.
Đặc biệt, lá cờ của Apollo 17, được cắm vào tháng 12 năm 1972, trong nhiệm vụ cuối cùng của chương trình Apollo, rất đáng chú ý. Lá cờ này từng được trưng bày trong Phòng Điều hành Sứ mệnh trước khi được đưa lên Mặt Trăng bởi Eugene Cernan và Jack Schmitt, những phi hành gia cuối cùng đi bộ trên Mặt Trăng.
Hiện không ai biết tình trạng của những lá cờ này ra sao. Ngay cả khi chúng vẫn đứng vững, gần như chắc chắn rằng chất liệu nylon của chúng đã bị hư hại nghiêm trọng do phơi nắng trong thời gian dài – hiện tượng được gọi là “hư hại do ánh sáng Mặt Trời” (sun rot).
Các lá cờ có thể đã trở nên giòn (brittle) và có thể đã phân rã theo thời gian. Thêm vào đó, các tác động của thiên thạch nhỏ cũng là một mối đe dọa đối với chúng, Platoff kết luận.
Platoff hiện là một thủ thư, nhà sử học và nhà nghiên cứu cờ tại Đại học California, Santa Barbara. Bà nói với Space.com: “Một số bài viết cho rằng những lá cờ có thể đã bị đổi sang màu trắng hoàn toàn do ánh sáng Mặt Trời. Điều này có xảy ra với một số lá cờ trên Trái Đất, nhưng tôi không chắc về quá trình hóa học trong môi trường Mặt Trăng.”
Kế thừa biểu tượng
Như Platoff viết trong bài nghiên cứu năm 2011 “Sáu lá cờ trên Mặt Trăng: Vai trò của cờ trong các thuyết âm mưu về việc đổ bộ lên Mặt Trăng,” dù những lá cờ có còn đứng hay đã chịu sự khắc nghiệt của môi trường Mặt Trăng trong nhiều thập kỷ, “di sản của chúng như một biểu tượng của sự khám phá không gian của con người vẫn sẽ trường tồn (remains intact).”
Tầm quan trọng của những hình ảnh này “sẽ tiếp tục tồn tại rất lâu sau khi những người tham gia vào sự kiện lịch sử này qua đời,” Platoff nói.
Đối với những người tin rằng các cuộc đổ bộ Apollo là giả mạo, Platoff khẳng định: “Việc bác bỏ các thuyết âm mưu về việc giả mạo này không khó. Có rất nhiều bằng chứng chứng minh các cuộc đổ bộ Apollo là thật và con người đã từng bước đi trên bề mặt Mặt Trăng.”
Vấn đề thực sự, Platoff cho rằng, là thiếu tư duy phản biện.
“Bạn có thực sự nghĩ rằng việc duy trì sự hợp tác từ tất cả những người tham gia chương trình Apollo để giữ bí mật trong suốt 55 năm qua là khả thi không? Hay thực tế hơn là con người đã cùng nhau tận dụng sức mạnh của khoa học và công nghệ để đạt được mục tiêu đưa phi hành gia lên Mặt Trăng và đưa họ trở về an toàn?”
Bà kết luận: “Những người phủ nhận sự kiện Apollo có quyền tin vào những gì họ muốn, nhưng điều đó không có nghĩa là họ đúng.”
Neil Armstrong trong sứ mệnh Apollo 11 được ghi hình trong một bức ảnh do đồng đội Buzz Aldrin chụp sau khi cắm cờ trên Mặt Trăng vào tháng 7 năm 1969. Ảnh: NASA
Phi hành gia David Scott chào cờ Mỹ trong sứ mệnh Apollo năm 1971. Ảnh: NASA
Trong chuyến đi bộ cuối cùng của chương trình Apollo vào tháng 12 năm 1972, Gene Cernan trong sứ mệnh Apollo 17 bên lá cờ Mỹ. Ảnh: NASA
