Trong một xưởng sản xuất tràn ngập ánh sáng ở miền đông Trung Quốc, một cánh tay robot di chuyển chiếc xe tự hành chưa lắp ráp hoàn chỉnh, trong khi công nhân đứng bên cạnh hiệu chỉnh hệ thống camera của xe. Hình ảnh này cho thấy tự động hóa không chỉ hiện diện tại các hiện đại, mà đang lan dần, theo từng bước nhỏ, tới cả những cơ sở sản xuất quy mô khiêm tốn trong “công xưởng của thế giới”.
Trung Quốc hiện là thị trường robot công nghiệp lớn nhất toàn cầu. Chính phủ nước này đang rót hàng tỷ USD vào robot và trí tuệ nhân tạo nhằm củng cố vị thế trong lĩnh vực sản xuất công nghệ cao. Một số nhà máy gần như không còn sự hiện diện của con người đã bắt đầu vận hành, nhưng làn sóng tự động hóa cũng làm dấy lên những lo ngại về nguy cơ mất việc làm, cũng như chi phí và độ phức tạp của quá trình chuyển đổi, đặc biệt với các doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Theo các chuyên gia và chủ nhà máy trao đổi với AFP, giải pháp phổ biến hiện nay là mô hình lai, kết hợp giữa con người và máy móc.
Tại xưởng sản xuất xe tự hành của Neolix, ông Liu Jingyao, quản lý nhà máy, cho rằng con người vẫn giữ vai trò không thể thiếu, ngay cả trong những dây chuyền sản xuất có mức độ tự động hóa cao. “Nhiều quyết định vẫn cần đến phán đoán của con người,” ông nói, nhấn mạnh rằng những khâu đòi hỏi kỹ năng và kinh nghiệm hiện vẫn khó có thể giao hoàn toàn cho máy móc.
Nhà máy Neolix, cách Thượng Hải khoảng 300 km về phía bắc, là nơi các phương tiện không người lái mới được chế tạo chạy thử trên đường thử mô phỏng các chướng ngại vật như vũng nước hay cầu cạn. Trong những phòng riêng biệt, công nhân lắp ráp “bộ não” của xe, kiểm tra camera và chip máy tính. Theo ông Liu, tự động hóa ở đây chủ yếu nhằm hỗ trợ con người và giảm cường độ lao động, chứ không phải thay thế hoàn toàn.
Tuy nhiên, theo ông Ni Jun, chuyên gia cơ khí tại Đại học Giao thông Thượng Hải, chiến lược tập trung vào ứng dụng công nghiệp của AI đang giúp Trung Quốc tiến rất nhanh, đến mức việc tự động hóa hoàn toàn đã khả thi trong nhiều lĩnh vực. Một ví dụ điển hình là Xiaomi, tập đoàn công nghệ đang vận hành các “nhà máy tối”, nơi robot và cảm biến có thể sản xuất điện thoại thông minh mà không cần con người và cũng không cần bật đèn.
Dù vậy, ông Ni cho rằng đang tồn tại một “khoảng cách số” rõ rệt giữa các doanh nghiệp lớn, đủ nguồn lực để đầu tư mạnh cho hiện đại hóa, và các doanh nghiệp nhỏ đang chật vật để theo kịp xu hướng.
Điều này thể hiện rõ tại Công ty Far East Precision Printing của ông Zhu Yefeng, một nhà máy in độc lập quy mô nhỏ nằm bên ngoài Thượng Hải, chỉ sử dụng vài chục lao động. Tại đây, công nhân vẫn làm việc trong những căn phòng nhỏ, đưa các tờ hướng dẫn sử dụng vào máy gấp giấy và vận hành thiết bị in nhãn cho các sản phẩm điện tử.
Cho đến hai năm trước, công ty vẫn theo dõi quy trình sản xuất bằng bút và giấy, còn các quản lý phải chạy khắp nhà máy để truyền đạt thông tin đơn hàng. “Mọi thứ lúc đó, nói thẳng ra, là một mớ hỗn độn,” ông Zhu kể.
Sau đó, công ty áp dụng phần mềm cho phép nhân viên quét mã QR để cập nhật tiến độ vào hệ thống theo dõi chung. Từ văn phòng, ông Zhu có thể theo dõi chi tiết mức độ hoàn thành từng đơn hàng cũng như năng suất của từng nhân viên. Ông cho rằng đây mới chỉ là bước khởi đầu, trước khi tiến tới những công nghệ tiên tiến hơn nhằm đáp ứng các đơn hàng lớn hơn từ khách hàng.
Tuy nhiên, hạn chế về tài chính vẫn là rào cản lớn. “Là một công ty nhỏ, chúng tôi không đủ khả năng chi trả cho một số khoản đầu tư,” ông Zhu nói. Dù nhóm của ông đang cố gắng tự phát triển một máy kiểm tra chất lượng bằng robot, khâu kiểm tra sản phẩm cuối cùng hiện vẫn do con người đảm nhiệm.
Theo ông Jacob Gunter, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Trung Quốc Mercator có trụ sở ở Berlin, nguy cơ thất nghiệp do tự động hóa trên diện rộng sẽ là thách thức lớn đối với Trung Quốc. “Các công ty sẽ sẵn sàng cắt giảm nhân sự, nhưng chính phủ thì không muốn điều đó và sẽ chịu áp lực lớn trong việc xử lý bài toán này,” ông nhận định. Nỗ lực thúc đẩy robot công nghiệp của Bắc Kinh, theo ông, sẽ phải song hành với yêu cầu duy trì tỷ lệ việc làm cao trong bối cảnh áp lực lao động ngày càng gia tăng.
Về lâu dài, các nhà sản xuất Trung Quốc cần tìm được điểm cân bằng giữa tính khả thi về mặt kỹ thuật, trách nhiệm xã hội và nhu cầu kinh doanh, ông Ni nhấn mạnh.
Cùng quan điểm, ông Zhou Yuxiang, CEO của Black Lake Technologies – start-up cung cấp phần mềm cho nhà máy của ông Zhu – cho rằng tương lai của ngành sản xuất sẽ không nằm ở việc loại bỏ hoàn toàn con người. “Nếu hỏi các chủ nhà máy liệu ‘nhà máy tối’ có phải là mục tiêu hay không, câu trả lời sẽ là không,” ông nói. “Mục tiêu thực sự là tối ưu hóa sản xuất, đáp ứng nhu cầu của khách hàng và tạo ra lợi nhuận.”
Trung Quốc hiện là thị trường robot công nghiệp lớn nhất thế giới, và chính phủ đang rót hàng tỷ USD vào robot và trí tuệ nhân tạo để củng cố vị thế trong lĩnh vực sản xuất công nghệ cao. Ảnh: AFP
