Giới nghiên cứu Trung Quốc gần đây ráo riết tăng cường tìm kiếm các giải pháp đối phó với chòm vệ tinh Starlink của Elon Musk song song với việc theo dõi, giám sát và đánh giá xem liệu các vệ tinh này có thể trở thành mối đe dọa quân sự và an ninh cho Trung Quốc hay không. Một số giải pháp được đề xuất bao gồm việc sử dụng tàu ngầm tàng hình bắn vũ khí laser vào không gian, phá hoại chuỗi cung ứng, và sử dụng vệ tinh tấn công được chế tạo riêng với động cơ ion.

Theo một cuộc rà soát của hãng tin Associated Press, các nhà khoa học chính phủ và quân đội Trung Quốc – lo ngại Starlink có thể bị đối thủ sử dụng trong các cuộc đối đầu quân sự hoặc hoạt động gián điệp – đã công bố hàng chục bài nghiên cứu trên các tạp chí công khai, nêu ra cách truy tìm và tiêu diệt các vệ tinh của Musk.

Giới nghiên cứu Trung Quốc tin rằng Starlink – một chòm sao khổng lồ gồm các vệ tinh ở quỹ đạo thấp cung cấp kết nối internet giá rẻ, nhanh và rộng khắp, kể cả ở các khu vực hẻo lánh – là mối nguy lớn đối với chính phủ Trung Quốc và các lợi ích chiến lược của nước này. Mối lo ngại đó chủ yếu xuất phát từ mối quan hệ chặt chẽ giữa Starlink với giới tình báo và quân đội Mỹ, cũng như sự hiện diện ngày càng lớn trên toàn cầu của công ty này.

“Trong bối cảnh Mỹ tích hợp công nghệ Starlink vào các tài sản quân sự trên không gian để giành lợi thế chiến lược trước các đối thủ, nhiều quốc gia ngày càng coi Starlink là mối đe dọa an ninh trong các lĩnh vực hạt nhân, không gian và mạng,” các giáo sư từ Đại học Công nghệ Quốc phòng Trung Quốc viết trong một bài báo năm 2023.

Các nhà nghiên cứu Trung Quốc không phải là những người duy nhất lo ngại về Starlink, vốn đang chiếm ưu thế tuyệt đối trong mảng liên lạc không gian. Một số đồng minh truyền thống của Mỹ cũng đang đặt câu hỏi về sự khôn ngoan khi giao cơ sở hạ tầng liên lạc cốt lõi – và tiềm năng dữ liệu khổng lồ – vào tay một doanh nhân nước ngoài khó đoán định và có lập trường chính trị không rõ ràng.

Nỗi lo càng tăng sau khi Nga tiến hành cuộc xâm lược toàn diện vào Ukraine năm 2022, cho thấy rõ lợi thế chiến trường mà các vệ tinh Starlink có thể mang lại, trong khi Musk ngày càng can thiệp sâu vào chính trị.

Musk rời chính quyền Trump vào tháng 5, và chỉ vài ngày sau, ông đã công khai xung đột với Trump trên mạng xã hội. SpaceX – công ty phóng tên lửa và liên lạc qua vệ tinh do Musk sáng lập và đang vận hành Starlink – vẫn duy trì mối liên kết chặt chẽ với các cơ quan chức năng then chốt của chính phủ Mỹ. Công ty đã giành được hàng tỷ USD hợp đồng cung cấp dịch vụ phóng cho các sứ mệnh của NASA và vệ tinh quân sự, và xây dựng mạng lưới vệ tinh do thám cho Văn phòng Trinh sát Quốc gia (NRO).

Sự thống trị của Starlink trong không gian đã thúc đẩy một cuộc đua toàn cầu nhằm phát triển các giải pháp thay thế. Tuy nhiên, lợi thế tiên phong áp đảo của SpaceX khiến công ty gần như độc quyền, làm phức tạp thêm mối đan xen giữa kinh doanh, chính trị và an ninh quốc gia xoay quanh Musk và các công ty của ông.

Starlink của SpaceX: “chiếm lĩnh” không gian với 8.000 vệ tinh

Kể từ những đợt phóng đầu tiên vào năm 2019, Starlink đã chiếm khoảng hai phần ba tổng số vệ tinh đang hoạt động, theo nhà thiên văn học Jonathan McDowell thuộc Trung tâm Vật lý thiên văn Harvard–Smithsonian, người viết bản tin theo dõi các vụ phóng vệ tinh. SpaceX đang vận hành hơn 8.000 vệ tinh và dự kiến sẽ phóng thêm hàng chục ngàn vệ tinh nữa trong tương lai.

Cách Bắc Kinh nhìn nhận Starlink như một công cụ quyền lực quân sự của Mỹ đã khiến nước này đẩy mạnh phát triển các biện pháp đối phó – điều mà nếu triển khai, có thể gây tổn thất ngoài ý muốn cho các khách hàng khác, trong bối cảnh SpaceX đang mở rộng hiện diện trên toàn cầu. Các vệ tinh bay qua Trung Quốc cũng đồng thời phục vụ châu Âu, Ukraine, Mỹ và nhiều khu vực khác trong hành trình quanh Trái Đất.

Starlink tuyên bố đang hoạt động tại hơn 140 quốc gia, và gần đây đã mở rộng sang Việt Nam, Niger, Somalia, Cộng hòa Dân chủ Congo và Pakistan. Tháng 6 vừa qua, Starlink cũng được cấp phép hoạt động tại Ấn Độ, vượt qua các lo ngại về an ninh quốc gia và sự phản đối từ các hãng viễn thông nội địa để tiếp cận thị trường gần 1,5 tỷ dân am hiểu công nghệ.

Trên bản đồ phủ sóng do chính công ty công bố, chỉ còn rất ít “vùng chết” – ngoài các quốc gia như Triều Tiên, Iran và Trung Quốc.

Không quốc gia hay công ty nào khác có thể đuổi kịp Starlink. Tỷ phú Amazon Jeff Bezos đã nhắm đến việc cạnh tranh với Musk bằng Dự án Kuiper, với đợt phóng vệ tinh đầu tiên diễn ra vào tháng 4. Đến nay, Amazon mới chỉ có 78 vệ tinh trên quỹ đạo (dự kiến sẽ có 3.232), theo McDowell, trong khi Eutelsat OneWeb có trụ sở tại London hiện có khoảng 650 vệ tinh – chỉ là phần nhỏ so với kế hoạch ban đầu.

Liên minh châu Âu (EU) đang chi hàng tỷ euro để phát triển hệ thống vệ tinh riêng – được gọi là sáng kiến IRIS2 – nhưng vẫn đang tụt lại khá xa. Các quan chức EU đã phải vận động chính các quốc gia thành viên không ký hợp đồng với Starlink trong khi hệ thống của EU còn đang trong giai đoạn triển khai.

“Chúng tôi là đồng minh với Hoa Kỳ, nhưng chúng tôi cần có quyền tự chủ chiến lược,” Christophe Grudler, một nghị sĩ Pháp tại Nghị viện châu Âu, người phụ trách công tác lập pháp cho IRIS2, cho biết. “Rủi ro nằm ở chỗ chúng tôi không thể nắm giữ vận mệnh của mình trong tay.”

Trung Quốc công khai tham vọng xây dựng phiên bản Starlink của riêng mình để phục vụ cả nhu cầu an ninh quốc gia trong nước và cạnh tranh với Starlink trên thị trường quốc tế. Năm 2021, Bắc Kinh thành lập công ty nhà nước China SatNet và giao nhiệm vụ phóng một siêu chòm sao vệ tinh có khả năng quân sự, mang tên Guowang. Tháng 12 vừa qua, công ty đã phóng những vệ tinh hoạt động đầu tiên, hiện có 60 vệ tinh trong tổng số 13.000 dự kiến, theo chuyên gia Jonathan McDowell.

Qianfan, một công ty được chính quyền Thượng Hải hậu thuẫn, đã phóng 90 vệ tinh trong tổng số khoảng 15.000 vệ tinh theo kế hoạch. Tháng 11 năm ngoái, chính phủ Brazil thông báo một thỏa thuận với Qianfan, sau khi Elon Musk có cuộc tranh cãi gay gắt với một thẩm phán Brazil đang điều tra X, người cũng đã đóng băng các tài khoản ngân hàng của SpaceX tại quốc gia này.

Qianfan cũng đang nhắm đến các khách hàng ở Kazakhstan, Malaysia, Oman, Pakistan và Uzbekistan, và có tham vọng mở rộng ra toàn bộ lục địa châu Phi, theo thông tin tại hội nghị ngành công nghiệp không gian năm ngoái và được China Space Monitor công bố.

Cuộc xâm lược Ukraine của Nga làm dấy lên lo ngại về Starlink

Sự thống trị của Starlink đã trở thành mối lo ngại lớn hơn sau khi Nga phát động cuộc xâm lược toàn diện Ukraine vào năm 2022. Cuộc chiến là bước ngoặt trong tư duy chiến lược về Starlink và các hệ thống tương tự. Ukraine đã sử dụng mạng Starlink để hỗ trợ liên lạc chiến trường và điều khiển máy bay không người lái chiến đấu và trinh sát, mang lại lợi thế rõ rệt trên thực địa. Tuy nhiên, quyền truy cập vệ tinh ban đầu lại nằm trong tay một cá nhân duy nhất – Elon Musk – người có thể (và đã) ngắt dịch vụ quan trọng, ví dụ như từ chối mở rộng vùng phủ sóng để hỗ trợ đợt phản công của Ukraine tại Crimea do Nga kiểm soát.

“Ukraine là hồi chuông cảnh báo đối với chúng ta,” Nitin Pai, đồng sáng lập kiêm giám đốc Viện Chính sách Công Takshashila tại Bangalore, Ấn Độ, nhận định. “Trong 20 năm qua, chúng ta đều nhận thức được rằng giao các hợp đồng chính phủ quan trọng cho công ty Trung Quốc là rủi ro, vì các công ty đó hoạt động như cánh tay nối dài của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Giờ đây, người Mỹ cũng đang làm điều tương tự.”

Gần như toàn bộ 64 bài nghiên cứu về Starlink được AP rà soát trên các tạp chí Trung Quốc đều được công bố sau khi xung đột bùng nổ.

Đánh giá năng lực và điểm yếu của Starlink

Sự hiện diện rộng khắp và khả năng phục vụ quân sự của Starlink khiến Bắc Kinh lo ngại và thúc đẩy giới khoa học nước này hành động. Trong hàng loạt công trình nghiên cứu, các nhà khoa học Trung Quốc đã phân tích kỹ lưỡng khả năng và điểm yếu của mạng lưới mà họ xem là mối đe dọa, đồng thời tìm cách hiểu và học hỏi điều Trung Quốc có thể áp dụng từ công ty của Musk khi nước này phát triển hệ thống vệ tinh riêng.

Dù Starlink không hoạt động tại Trung Quốc, vệ tinh của Musk vẫn có thể bay qua lãnh thổ nước này. Năm 2023, các nhà nghiên cứu từ Đại học Quốc phòng Trung Quốc mô phỏng vùng phủ sóng của Starlink tại các khu vực trọng yếu như Bắc Kinh, Đài Loan và vùng cực, và kết luận rằng Starlink có thể phủ sóng liên tục 24/7 tại Bắc Kinh.

Trong một nghiên cứu khác, được công bố bởi Nhóm Ứng cứu Khẩn cấp An ninh mạng hệ thống điều khiển công nghiệp Trung Quốc, các nhà nghiên cứu đã lập bản đồ điểm yếu trong chuỗi cung ứng của Starlink. “Công ty có hơn 140 nhà cung ứng cấp một và rất nhiều nhà cung ứng cấp hai, cấp ba ở hạ nguồn,” họ viết trong bài năm 2023.

Các kỹ sư của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc, trong một bài nghiên cứu năm 2023 khác, đề xuất triển khai một đội vệ tinh bám theo vệ tinh Starlink để thu thập tín hiệu, thậm chí sử dụng vật liệu ăn mòn để phá hoại pin hoặc dùng lực đẩy ion để làm nhiễu các tấm pin mặt trời.

Một số học giả Trung Quốc khác kêu gọi Bắc Kinh tận dụng các quy định quốc tế và ngoại giao để kiểm soát Musk, song các kỹ sư nước này vẫn tiếp tục đề xuất biện pháp phản công chủ động: Triển khai các kính viễn vọng quang học nhỏ đang được sản xuất thương mại để giám sát vệ tinh Starlink; tạo ra các mục tiêu giả bằng deepfake; bắn tia laser mạnh để đốt cháy thiết bị của Musk.

Một số nhà phân tích Mỹ cho rằng Trung Quốc có thể đang lo ngại quá mức, nhưng những đánh giá này dường như không làm dịu đi cuộc tranh luận trong nước. Một bài báo Trung Quốc được đặt tiêu đề ngắn gọn: “Hãy cảnh giác với Starlink.”

Trong bức ảnh phơi sáng kéo dài này, một tên lửa Falcon 9 đưa các vệ tinh của SpaceX lên không gian từ một bãi phóng ở Florida. Ảnh: AP