Việc Mỹ bất ngờ đảo ngược lệnh hạn chế xuất khẩu chip AI của Nvidia sang Trung Quốc đánh dấu một bước ngoặt trong chính sách thương mại công nghệ, cho thấy cả hai cường quốc đang sử dụng lợi thế công nghệ của mình như vũ khí trong cuộc đối đầu kinh tế ngày càng leo thang.
Trong khi Mỹ tìm cách kìm hãm khả năng AI của Trung Quốc bằng cách hạn chế tiếp cận chip bán dẫn tiên tiến, thì Bắc Kinh đáp trả bằng cách hạn chế xuất khẩu vật liệu đất hiếm – thứ mà các nhà sản xuất Mỹ rất cần để chế tạo từ tiêm kích tới điện thoại thông minh.
Nay, sau nhiều tháng căng thẳng kinh tế, hai quốc gia đã bước lùi khỏi bờ vực – trao đổi chip AI lấy quyền tiếp cận đất hiếm trong một thỏa thuận phản ánh mức độ gắn bó chặt chẽ của tương lai công nghệ hai bên, bất chấp căng thẳng địa chính trị ngày càng gay gắt.
Bước ngoặt sau nhiều tháng hạn chế
Nvidia – công ty giá trị nhất thế giới với vốn hóa 4.000 tỷ USD – hôm thứ Hai thông báo đã nhận được cam kết từ chính phủ Mỹ cho phép nối lại hoạt động bán chip AI H20 cho khách hàng Trung Quốc sau bốn tháng bị cấm.
Động thái này diễn ra sau cuộc gặp quan trọng giữa CEO Nvidia Jensen Huang và Tổng thống Donald Trump tại Nhà Trắng, nơi ban lãnh đạo Nvidia lập luận rằng việc tiếp tục hạn chế sẽ làm suy yếu vị thế dẫn đầu toàn cầu của Mỹ trong lĩnh vực AI.
Công ty AMD cũng nhận được sự chấp thuận. “Chúng tôi vừa được Bộ Thương mại thông báo rằng các đơn đăng ký cấp phép xuất khẩu sản phẩm MI308 sang Trung Quốc sẽ được đưa vào diện xét duyệt,” AMD xác nhận hôm thứ Ba, cho biết họ cũng sẽ nối lại việc xuất khẩu chip AI khi được cấp phép.
Việc đảo ngược chính sách này là một trong những diễn biến đáng chú ý nhất trong quan hệ công nghệ Mỹ-Trung kể từ khi các biện pháp kiểm soát xuất khẩu được áp đặt, ảnh hưởng đến hàng tỷ USD giao dịch và có khả năng định hình lại cục diện cạnh tranh AI toàn cầu.
Đất hiếm chi phối tính toán chiến lược
Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick tiết lộ việc nối lại xuất khẩu bán dẫn gắn trực tiếp với các cuộc đàm phán rộng hơn về vật liệu đất hiếm. “Chúng tôi đã đưa điều đó vào thỏa thuận thương mại cùng với nam châm,” Lutnick nói với Reuters, ám chỉ thỏa thuận khôi phục xuất khẩu đất hiếm cho các nhà sản xuất Mỹ.
Trung Quốc hiện kiểm soát khoảng 85% công suất chế biến đất hiếm toàn cầu – gồm 17 nguyên tố thiết yếu cho điện thoại thông minh, thiết bị quân sự và xe điện – mang lại cho Bắc Kinh lợi thế đáng kể trong các cuộc thương lượng thương mại.
Nước này đã ngừng xuất khẩu đất hiếm vào tháng Ba, giữa lúc căng thẳng thương mại leo thang với chính quyền Trump. Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent mô tả các hạn chế đối với Nvidia là “quân bài mặc cả” trong các cuộc đàm phán thương mại lớn hơn với Trung Quốc, theo Bloomberg – cho thấy chính sách bán dẫn đang gắn chặt với chiến lược kinh tế rộng hơn.
Tác động tài chính khổng lồ
Các biện pháp hạn chế xuất khẩu đã gây thiệt hại đáng kể cho các công ty công nghệ Mỹ. Nvidia ước tính doanh thu nửa sau năm tài chính 2025 sụt giảm 2,5 tỷ USD, và dự báo mức lỗ quý II sẽ lên tới 8 tỷ USD. Tổng thiệt hại doanh thu hàng năm do lệnh cấm có thể lên đến 15 tỷ USD.
Với Nvidia, Trung Quốc là thị trường trọng yếu, mang lại 17 tỷ USD doanh thu trong năm tài chính 2024 – chiếm khoảng 13% tổng doanh số. Cổ phiếu Nvidia tăng 4% sau khi thông báo nối lại xuất khẩu, trong khi AMD tăng 7% – cho thấy nhà đầu tư đã phần nào nhẹ nhõm khi việc tiếp cận thị trường được nối lại.
“Thị trường Trung Quốc rất lớn, năng động và giàu tính sáng tạo. Đây cũng là nơi có rất nhiều nhà nghiên cứu AI,” Huang chia sẻ với đài CCTV của Trung Quốc hôm thứ Ba, nhấn mạnh tầm quan trọng chiến lược của việc hợp tác với Trung Quốc đối với tăng trưởng lâu dài của Nvidia.
Quốc hội Mỹ phản đối mạnh mẽ
Quyết định này vấp phải chỉ trích từ các nghị sĩ cả hai đảng ở Mỹ, do lo ngại về những hệ quả an ninh quốc gia. Dân biểu Dân chủ Raja Krishnamoorthi mô tả động thái này là “cực kỳ mâu thuẫn” với lập trường trước đó về kiểm soát xuất khẩu sang Trung Quốc.
Dân biểu Cộng hòa John Moolenaar, Chủ tịch Ủy ban đặc biệt về Trung Quốc, yêu cầu Bộ Thương mại làm rõ: “H20 là một con chip mạnh, theo điều tra lưỡng đảng của chúng tôi, đã đóng vai trò quan trọng trong sự trỗi dậy của các công ty AI Trung Quốc như DeepSeek,” ông nói.
Làn sóng phản đối cho thấy căng thẳng vẫn tiếp diễn giữa lợi ích kinh tế và lo ngại an ninh quốc gia – điều đã định hình chính sách công nghệ của Mỹ đối với Trung Quốc.
Các công ty Trung Quốc đổ xô mua chip
Ngay sau thông báo, các công ty công nghệ Trung Quốc đã đổ xô tìm cách đặt hàng chip H20. Các ông lớn như ByteDance và Tencent được cho là đang nộp đơn qua hệ thống nhà cung cấp được Nvidia phê duyệt.
Dù chip H20 không sở hữu sức mạnh tính toán đầy đủ, chúng vẫn tương thích với nền tảng phần mềm CUDA – tiêu chuẩn công nghiệp toàn cầu trong phát triển AI. Điều này giúp các nhà phát triển Trung Quốc tiếp cận với công cụ và khung làm việc thiết yếu để nghiên cứu AI.
Chuyên gia AI Divyansh Kaushik từ Beacon Global Strategies cảnh báo: “Nếu Trung Quốc có thể tiếp cận một triệu chip H20, họ có thể thu hẹp đáng kể – thậm chí vượt qua – khoảng cách dẫn đầu AI của Mỹ.”
Huang nhiều lần lập luận rằng việc hạn chế công nghệ Mỹ cho các nhà phát triển Trung Quốc sẽ phản tác dụng, vì nó sẽ thúc đẩy Trung Quốc phát triển các lựa chọn thay thế trong nước. Các công ty như Huawei đã tăng tốc thiết kế chip nội địa, có thể giảm sự phụ thuộc vào công nghệ Mỹ trong dài hạn.
“Nếu nước Mỹ muốn dẫn đầu thế giới, giống như chúng ta muốn thế giới sử dụng đồng đô la làm tiêu chuẩn toàn cầu, thì chúng ta cũng muốn hệ sinh thái công nghệ Mỹ trở thành tiêu chuẩn toàn cầu,” Huang nói với CNN, nêu rõ tầm nhìn chiến lược của Nvidia.
Tác động khu vực và triển vọng tương lai
Đối với các công ty và chính phủ châu Á, việc Nvidia nối lại xuất khẩu chip AI sang Trung Quốc vừa là cơ hội, vừa là bất định. Các đối tác trong khu vực đã theo dõi sát sao căng thẳng công nghệ Mỹ-Trung vì nó làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu và buộc họ phải lựa chọn giữa hai hệ sinh thái công nghệ đối đầu.
Việc nhanh chóng đảo ngược lệnh cấm cho thấy áp lực địa chính trị và kinh tế có thể làm thay đổi chính sách thương mại công nghệ, tạo ra sự bất ổn kéo dài cho các doanh nghiệp đang lên kế hoạch đầu tư AI dài hạn.
Khi Huang chuẩn bị tổ chức họp báo tại Bắc Kinh vào thứ Tư – chuyến thăm Trung Quốc lần thứ hai trong năm nay – ngành công nghệ toàn cầu vẫn đang nỗ lực thích ứng với bối cảnh ngày càng phức tạp, nơi AI, an ninh quốc gia và ảnh hưởng kinh tế đan xen một cách chưa từng có.
CEO Nvidia Jensen Huang tại họp báo ở Bắc Kinh vào thứ Tư. Ảnh: Techwire Asia
