Tìm hiểu vì sao ngày này lại mang tiếng xui xẻo và làm thế nào mà ngay cả những người không mê tín cũng có thể bị ảnh hưởng bởi nỗi sợ chung mang tên triskaidekaphobia (hội chứng sợ số 13).
Ngày đáng sợ nhất trong lịch đã quay trở lại, và đã qua đi: Thứ Sáu ngày 13 tháng Sáu.
Năm 2023 có hai ngày Thứ Sáu ngày 13, vào tháng Một và tháng Mười. Năm 2024 cũng có hai, vào tháng Chín và tháng Mười Hai. Năm nay, chỉ có một: ngày 13 tháng Sáu. Nhưng dường như, dù đã trải qua bao nhiêu ngày Thứ Sáu ngày 13 mà không hề hấn gì, chúng ta vẫn cảm thấy bất an và lo lắng về rủi ro xui xẻo.
Không có lý do logic nào để sợ sự trùng hợp ngẫu nhiên giữa một ngày và một con số do chu kỳ 400 năm của lịch Gregory tạo ra. Nhưng Thứ Sáu ngày 13 vẫn gây ra những ảnh hưởng có thật — đôi khi do chính tâm trí chúng ta tạo nên.
Vì sao cả người hoài nghi cũng có thể mê tín?
Jane Risen, chuyên gia khoa học hành vi tại Trường Kinh doanh Booth thuộc Đại học Chicago, phát hiện ra rằng mê tín có thể ảnh hưởng ngay cả đến những người không tin.
Trong một nghiên cứu năm 2016, bà thấy rằng cả người mê tín lẫn không mê tín đều tin rằng kết quả xấu dễ xảy ra hơn nếu họ “nói gở” (jinxed). Ví dụ: họ lo rằng nếu nói chắc chắn mình sẽ không gặp tai nạn ô tô, thì điều đó lại dễ xảy ra hơn.
“Thông thường, điều này xảy ra vì kết quả xấu lập tức xuất hiện trong tâm trí và được tưởng tượng rõ ràng hơn sau lời nói gở,” Risen giải thích. “Con người hay lấy sự dễ tưởng tượng làm cơ sở để đánh giá khả năng xảy ra.”
Điều này có thể phổ biến hơn vào Thứ Sáu ngày 13: “Dù tôi không thật sự tin, chỉ riêng việc Thứ Sáu ngày 13 là yếu tố văn hóa đã khiến tôi cân nhắc khả năng xui xẻo,” bà nói. Khi những sự kiện bình thường xảy ra trong ngày này, chúng ta thường chú ý hơn.
May mắn thay, nghiên cứu của Risen cũng chỉ ra rằng thực hiện các nghi thức “trừ tà” (rituals that ward off bad luck) như gõ vào gỗ hay rắc muối có thể mang lại tác dụng tích cực, ngay cả với người không tin. “Nghi thức dường như giúp xoa dịu lo lắng,” bà nói.
Theo giáo sư Rebecca Borah (Đại học Cincinnati), việc nhận thức về mê tín có thể giúp tạo cảm giác trật tự trong một thế giới đầy lo âu ngẫu nhiên. “Khi bạn có quy tắc và biết cách tuân theo, mọi thứ dễ chịu hơn.”
Nguồn gốc nỗi sợ Thứ Sáu ngày 13
Rất khó truy nguồn chính xác của một niềm tin mê tín. Nhưng theo nhà tâm lý học Stuart Vyse, nỗi sợ Thứ Sáu ngày 13 có thể bắt nguồn từ niềm tin tôn giáo về vị khách thứ 13 trong Bữa Tiệc Ly — Judas, kẻ phản bội Chúa — và việc Chúa Jesus bị đóng đinh vào Thứ Sáu.
Sự kết hợp giữa hai yếu tố này tạo nên “đòn kép” — khiến Thứ Sáu ngày 13 trở thành một ngày càng đáng sợ hơn.
Một số học giả Kinh Thánh còn tin rằng Eva dụ dỗ Adam ăn trái cấm vào một ngày Thứ Sáu, và rằng Abel bị Cain sát hại vào Thứ Sáu ngày 13.
Một số chuyên gia khác nghi ngờ rằng nỗi sợ Thứ Sáu ngày 13 còn bắt nguồn từ thời xa xưa hơn nữa.
Thomas Fernsler, chuyên gia chính sách tại Trung tâm Tài nguyên Giáo dục Toán học và Khoa học thuộc Đại học Delaware ở Newark, cho biết con số 13 thường bị xem là xui xẻo vì nó đứng ngay sau số 12.
Theo các nhà số học, số 12 là một con số “hoàn chỉnh”: có 12 tháng trong năm, 12 cung hoàng đạo, 12 vị thần trên đỉnh Olympus, 12 chiến công của Hercules, 12 bộ tộc Israel, và 12 tông đồ của Chúa Jesus.
Việc số 13 bị gắn liền với sự xui rủi, theo Fernsler, “liên quan đến việc nó vượt quá sự hoàn chỉnh một chút. Con số này trở nên bất ổn hoặc khiến người ta cảm thấy khó chịu.”
Lạ thay, ở Tây Ban Nha, người ta không sợ Thứ Sáu ngày 13 mà lại lo lắng về Thứ Ba ngày 13.
Người Ý thì sợ ngày 17 hơn — vì số La Mã XVII có thể sắp xếp lại thành “VIXI”, nghĩa là “tôi đã sống” — hàm ý cái chết đã đến.
Vậy Thứ Sáu ngày 13 có thật sự xui?
Dù phi lý, những nỗi sợ như đi bên dưới thang, gặp mèo đen hay số “xui” rất khó xóa bỏ.
“Chúng ta thường giữ lại những niềm tin đã ăn sâu vào văn hóa,” giáo sư Thomas Gilovich (Đại học Cornell) nói. “Bạn cảm thấy như nếu phớt lờ nó, bạn đang thách thức số phận.”
Một số người thì cắn răng chịu đựng cả ngày (grit their teeth and get through the day). Những người khác thay đổi hành vi thật sự: từ chối du lịch, không mua nhà, không đầu tư chứng khoán — những hành động có thể làm chậm hoạt động kinh tế, theo nhà sử học dân gian Donald Dossey.
Tuy nhiên, các nghiên cứu cho thấy Thứ Sáu ngày 13 không nguy hiểm hơn. Nghiên cứu năm 2011 tại Đức cho thấy không có sự khác biệt trong tỷ lệ và kết quả phẫu thuật trong ngày này.
Thậm chí thị trường chứng khoán — nơi niềm tin phi lý có thể ảnh hưởng đến hành vi thực tế — cũng không hoạt động tệ hơn vào ngày này.
May mắn thay, Thứ Sáu ngày 13 không xảy ra thường xuyên. Hầu hết các năm có một hoặc hai ngày này, và chỉ một số ít — như năm 2026 — có ba lần.
Thứ Sáu ngày 13 (tháng Sáu năm 2025) này cũng đã qua đi, và ngay cả những người mê tín nhất cũng có thể thở phào — ít nhất là cho đến lần tới.
Mèo đen cũng bị xem là điềm xấu trong nhiều nền văn hóa châu Âu. Ảnh: Nat Geo Image Collection
