Một phần trong chiến lược không gian của Trung Quốc có vẻ không liên quan trực tiếp đến quốc phòng. Nước này đang theo đuổi kế hoạch xây dựng cơ sở Mặt Trăng chung với Nga, trạm vũ trụ có người ở thường trực, và một ngành phóng thương mại đang phát triển mạnh mẽ.
Lĩnh vực phóng thương mại – tức là các hoạt động phóng không gian của khu vực tư nhân – chính là cầu nối giúp Trung Quốc thu hẹp khoảng cách đổi mới trong công nghệ tên lửa giá rẻ (low-cost rocketry) và triển khai các chòm sao vệ tinh. Nhưng không hẳn là hoạt động phóng thương mại không liên quan đến quân đội nước này.
Năm ngoái, nhà báo David Ariosto của SpaceNews đã gặp Yao Song của Orienspace. Công ty của Yao khi đó chưa đầy bốn năm tuổi nhưng đã phát triển một số tên lửa mạnh nhất trong ngành công nghiệp vũ trụ thương mại Trung Quốc. Cuộc trò chuyện diễn ra sau khi phương tiện phóng tầm trung Gravity-1 của Orienspace cất cánh từ một con tàu neo đậu trên biển Hoàng Hải vào tháng 1 năm ngoái, mang theo tải trọng lên tới 6,500 kg vào quỹ đạo Trái Đất thấp.
Yao cho biết có một thị trường dành cho các sứ mệnh “khẩn cấp”, ám chỉ tiềm năng của Orienspace trong việc triển khai nhanh chóng các tải trọng, vệ tinh, thậm chí cả vũ khí cho quân đội Trung Quốc. Ở Mỹ, Firefly Aerospace cũng được lựa chọn để thực hiện nhiệm vụ tương tự cho Lực lượng Không gian Hoa Kỳ. Nhưng với Yao, SpaceX mới là đối thủ mà ông quan tâm nhất.
“Mọi vụ phóng Starship, mọi lần triển khai Starlink, và thực sự là từng lời Elon Musk nói đều được theo dõi sát sao,” Blaine Curcio, nhà sáng lập Orbital Gateway Consulting và chuyên gia về ngành không gian Trung Quốc, giải thích. “Nếu bạn xâu chuỗi các cột mốc quan trọng của SpaceX và so sánh với Trung Quốc, có một độ trễ nhất định, nhưng rõ ràng có sự bắt chước (a clear mimicking).”
Yao cũng không phải ngoại lệ. Kế hoạch của ông là thực hiện gần 100 vụ phóng tên lửa tái sử dụng mỗi năm, với mục tiêu hạ giá thành xuống dưới mức của SpaceX.
“Mục tiêu của chúng tôi là hạ giá thấp hơn Falcon 9,” Yao nói qua cuộc gọi từ Bắc Kinh. Khi đó, chi phí phóng của SpaceX Falcon 9 là 2,720 USD/kg, trong khi Galaxy-1 có giá 4,000 USD/kg.
Tuy nhiên, để cạnh tranh hiệu quả, Trung Quốc cần “làm chủ công nghệ tên lửa tái sử dụng,” theo lời Qu Wei, thuộc Học viện Khí động học Không gian Trung Quốc (CAAA) tại Bắc Kinh. Vì vậy, một cuộc đua không gian tái sử dụng đang diễn ra mạnh mẽ.
Thường được gọi là “SpaceX và bảy chú lùn,” Orienspace nằm trong số ít nhất sáu công ty Trung Quốc đang nỗ lực bước chân vào thị trường phóng tái sử dụng, bao gồm Space Pioneer. Mùa hè năm ngoái, công ty này huy động được 207 triệu USD từ quỹ đầu tư tư nhân và nguồn vốn liên kết nhà nước cho dự án tên lửa tái sử dụng Thiên Long 3 – một phương tiện phóng tầm trung. Không chịu thua kém, Tập đoàn Hàng không Vũ trụ Trung Quốc (CASC) cũng công bố kế hoạch phóng tên lửa tái sử dụng vào năm 2025.
Trong khi đó, Yao vẫn đang tập trung phát triển Gravity-2, tên lửa cao 60 mét của Orienspace với tầng một có thể tái sử dụng.
Tên lửa này có khả năng phóng tối đa 30 vệ tinh, một yếu tố quan trọng đối với Bắc Kinh trong tham vọng cạnh tranh với chòm sao Starlink của SpaceX bằng dự án 13,000 vệ tinh của riêng mình. Tuy nhiên, khác với SpaceX được hưởng hàng tỷ USD từ các hợp đồng liên bang, chính phủ Trung Quốc thường hỗ trợ các công ty bằng cách phát triển cơ sở hạ tầng, “chẳng hạn như xây dựng nhà máy,” Curcio giải thích.
Đối với Orienspace, có trụ sở tại tỉnh Sơn Đông, nơi chính quyền đang xây dựng một trung tâm lắp ráp, tích hợp và thử nghiệm vũ trụ, công ty này “đã hòa nhập rất tốt vào kế hoạch đó,” ông nói thêm.
“Họ có rất nhiều tiền,” Curcio nhận xét.
Các công ty Trung Quốc thường hưởng lợi từ nguồn vốn dồi dào dài hạn, được chính phủ trung ương hậu thuẫn. Tuy nhiên, họ cũng chịu sự giám sát chặt chẽ của nhà nước – điều không phổ biến trong thị trường Mỹ, đặc biệt là lĩnh vực không gian.
“Ngành không gian có một chút khác biệt,” Glenn D. Tiffert, nghiên cứu viên cấp cao tại Viện Hoover và đồng chủ tịch chương trình nghiên cứu về Mỹ, Trung Quốc và thế giới, giải thích. “Bởi vì nó có ý nghĩa mật thiết đến an ninh quốc gia.”
Có lẽ không đâu thể hiện điều đó rõ hơn bằng vụ phóng đầu tiên của Galaxy-1 năm ngoái.
“Tôi có mặt tại bệ phóng,” Yao kể. “Có một khu vực dành riêng để quan sát vụ phóng, nơi hàng nghìn người tập trung theo dõi. Nhưng trung tâm điều khiển ở Trung Quốc yêu cầu chứng nhận bảo mật cao cấp. Và tôi không đủ điều kiện để vào trung tâm điều khiển đó.”
“Vậy đây là tên lửa của chính ông mà anh lại không được vào?” nhà báo David Ariosto hỏi.
“Đúng vậy,” Yao đáp. “Phần lớn hoạt động thực ra do quân đội thực hiện, không phải chúng tôi.”
Công tác chuẩn bị phóng Gravity-1 trên bệ phóng biển Defu-15002. Ảnh: Orienspace
